Τεχνολογική επανάσταση, εθνικισμοί και πολιτικές ηγεσίες

Καθώς η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση συνεχίζει να αναμορφώνει την παγκόσμια πολιτική οικονομία, πολλοί πασχίζουν να βρουν ιδέες για το πώς θα πραγματοποιήσουν θετικές συστημικές αλλαγές. Σε έναν κόσμο όπου η τεχνολογία είναι ταυτόχρονα ολετήρας και κινητήρια δύναμη προόδου, η καλύτερη προσέγγιση ίσως είναι να εφαρμόζουμε όσα μαθαίνουμε από την τεχνολογία στη χάραξη πολιτικών. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικών όπως οι αυτοφυείς επιχειρήσεις πρέπει να αναζητούν περισσότερους τρόπους για να επαναλαμβάνουν ό,τι έχει αποτέλεσμα και να εγκαταλείπουν ό,τι δεν πάει μπροστά.

Για όσους παρακολουθούν τα παγκόσμια δρώμενα είναι σαφές ότι ύστερα από μια σχετικά μεγάλη και πρωτόγνωρη περίοδο ειρήνης και ευημερίας και έπειτα από δύο δεκαετίες αυξανόμενης ενσωμάτωσης, ανοιχτών κοινωνιών και συμμετοχικότητας, η ζυγαριά τώρα γέρνει προς τον κατακερματισμό, τον εθνικισμό και τις συγκρούσεις.

Οντως, η νέα παγκόσμια πραγματικότητα έχει ήδη κατακερματιστεί με πολλούς τρόπους. Φιλόδοξες πολυμερείς εμπορικές συμφωνίες έχουν καταρρεύσει αφού βασικοί ενδιαφερόμενοι τις εγκατέλειψαν. Η άνευ προηγουμένου παγκόσμια συνεργασία για την κλιματική αλλαγή που πήρε σάρκα και οστά με τη Συμφωνία των Παρισίων για το κλίμα το 2015 υπονομεύεται. Αυτονομιστικά κινήματα ισχυροποιούνται καθώς τοπικές κοινότητες αναζητούν μια ταυτότητα που θα αποκαταστήσει την αίσθηση ελέγχου. Ενώ ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών έχει δηλώσει ότι θα προτάξει το εθνικό συμφέρον πάνω από όλα και ότι άλλοι ηγέτες χωρών θα πρέπει να πράξουν αναλόγως.

Αυτές οι εξελίξεις σημειώνονται καθώς μετράμε ήδη δεκαετίες του φαινομένου της παγκοσμιοποίησης, που οδήγησαν σε μια εκπληκτική περίοδο προόδου σε πολλά πεδία, από την παγκόσμια υγεία και τα εθνικά εισοδήματα αλλά και την ανισότητα μεταξύ των χωρών. Ωστόσο ο κατακερματισμός της σημερινής εποχής δεν έχει να κάνει μόνο με στείρα στατιστικά στοιχεία. Αντίθετα, είναι μια ενστικτώδης αντίδραση στις δυνάμεις που διαχώρισαν τα οικονομικά από την πολιτική. Στο μεταξύ τώρα έχουν δημιουργηθεί εστίες έντασης, όμως ταυτόχρονα υπάρχει και η ευκαιρία προώθησης της συνεργασίας και της κοινής προόδου.

Οι βασικές οικονομικές κινητήριες δυνάμεις της ολοκλήρωσης παραμένουν ισχυρές. Η επανάσταση στις τεχνολογίες της πληροφορίας και των επικοινωνιών έχει φέρει πιο κοντά ανθρώπους από όλο τον κόσμο, άλλαξε τη σχέση μεταξύ των ανθρώπων και των κοινοτήτων, μεταξύ των εργοδοτών και των κυβερνήσεων, και έθεσε τη βάση για μια νέα περίοδο οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης, χωρίς προηγούμενο. Κι όμως, η κινητήρια δύναμη του ανθρώπου για ελευθερία, η ευκαιρία να φτιάξει μια ζωή με νόημα και επιτυχία για τον εαυτό του και το σύνολο, παραμένει αμείωτη.

Την ίδια στιγμή υπάρχει μια πολιτική αντίδραση εναντίον των οικονομικών και τεχνολογικών δυνάμεων της αλλαγής. Οσοι υπόσχονται να προστατεύσουν την εθνική ταυτότητα και καθυστερούν ή αποστρέφονται την αλλαγή έχουν κερδίσει την εξουσία. Για αυτούς τους πολιτικούς το αφήγημα είναι ξεκάθαρο: το σύστημα είναι στημένο εναντίον εκείνων που δεν έχουν εξουσία ή επιρροή, ενώ ξένες δυνάμεις περιπλέκουν ό,τι κάποτε ήταν απλούστερο αλλά προσέφερε μια πιο ικανοποιητική ζωή.

Φυσικά, κανένας δεν αρνείται ότι μια παγκόσμια οικονομία που καθοδηγείται από την τεχνολογία δημιουργεί ανισορροπίες ή ότι η μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα συχνά επιτυγχάνεται χωρίς μεγαλύτερη δικαιοσύνη. Το σύστημα που παρήγαγε τις τελευταίες δεκαετίες ανάπτυξης έδωσε έμφαση στα δικαιώματα των μετόχων έναντι άλλων ενδιαφερομένων μερών συγκεντρώνοντας έτσι τον πλούτο και αποκλείοντας εκείνους που δεν έχουν κεφάλαια. Οι πιο ανοιχτές συναλλαγές έχουν διαφοροποιήσει τις μορφές απασχόλησης μεταξύ των χωρών και μέσα σε αυτές. Και τώρα, καθώς ένα νέο κύμα τεχνολογικών αλλαγών είναι έτοιμο να συντρίψει τις υφιστάμενες οικονομικές και κοινωνικές δομές, η φύση της ίδιας της εργασίας αλλάζει.

Εν τούτοις αρκετοί έχουν λάβει σωστή διάγνωση, όχι όμως και σωστή συνταγή. Κατ’ αρχήν καμία από τις βασικές τεχνολογικές και οικονομικές δυνάμεις που λειτουργούν σήμερα δεν μπορούν να υπαχθούν σε κανόνες σε εθνικό επίπεδο. Οταν οι κυρίαρχες δυνάμεις της παγκόσμιας οικονομίας είναι μεγαλύτερες από οποιαδήποτε χώρα ή ενδιαφερόμενο, η επιδίωξη στενών εγωιστικών συμφερόντων απλώς δεν γίνεται να λειτουργήσει. Στην Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση, οι πολιτικές πρέπει να αντιπροσωπεύουν τα παγκόσμια, περιφερειακά και επί μέρους βιομηχανικά συστήματα που διαμορφώνουν τον κόσμο μας και όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη –είτε στην κυβέρνηση, είτε στις επιχειρήσεις ή στην κοινωνία των πολιτών –δεν έχουν άλλη επιλογή από το να ενεργούν από κοινού, με καινοτόμες μορφές συνεργασίας.

Ο τύπος οικοδόμησης κοινωνιών χωρίς αποκλεισμούς είναι γνωστός: επένδυση στην εκπαίδευση, μείωση των εμποδίων στην κοινωνική και οικονομική κινητικότητα και προώθηση του ανταγωνισμού. Ωστόσο, όπως πάντα, ο Διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες και ένα μοντέλο δεν ταιριάζει για όλες τις περιπτώσεις. Ενώ ορισμένες χώρες θα χρειαστούν περισσότερη κατάρτιση ή εξασφάλιση μισθών, άλλες ενδέχεται να χρειάζονται προγράμματα και μέτρα για εγγυημένο εισόδημα, με στόχο τη μείωση των ανισοτήτων με βάση το φύλο. Οι κυβερνήσεις, οι επιχειρήσεις και η κοινωνία των πολιτών πρέπει να συνεργάζονται και να πειραματίζονται σε αυτούς και πολλούς άλλους τομείς. Και οι πολίτες χρειάζονται λόγο να πιστέψουν ότι οι ηγέτες τους ενεργούν για το κοινό καλό.

Για τον λόγο αυτόν, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει να δώσουν βάση σε αυτό που μας διδάσκει η τεχνολογία. Δεδομένης της πολυπλοκότητας των σύγχρονων οικονομικών και κοινωνικών συστημάτων, το αποτέλεσμα μιας μεμονωμένης δράσης δύσκολα μπορεί να προβλεφθεί με βεβαιότητα. Ενα ανεκτίμητο χαρακτηριστικό για κάθε αποτελεσματικό οργανισμό είναι η ευκινησία. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει να θέτουν στον εαυτό τους το ερώτημα πότε πρέπει να ενεργούν και πότε να σταματούν. Και πρέπει να επινοούν πειράματα κυβερνητικής πολιτικής με εμφανή αποτελέσματα, ώστε να μπορούν να καθορίσουν εάν μια πολιτική έχει αποτέλεσμα ή πρέπει να τελειώσει.

Αυτού του τύπου ο δυναμισμός καθορίζει την τεχνική και δημιουργική οικονομία, όταν μια startup δεν είναι έτοιμη να κάνει στροφή την ώρα που χρειάζεται, δεν θα υπάρχει για πολύ καιρό. Οι επιτυχημένοι καταλαβαίνουν σαφώς τι θέλουν να επιτύχουν και επιτυγχάνουν τους στόχους τους με το να προσαρμόζονται γρήγορα στις μεταβαλλόμενες συνθήκες.

Επιπλέον ο τομέας της τεχνολογίας μάς διδάσκει ότι η συνεργασία μεταξύ των ενδιαφερομένων μερών είναι ο καλύτερος τρόπος για να αξιοποιήσουμε αποτελεσματικά ταλέντα και να δημιουργήσουμε ένα περιβάλλον που ευνοεί την ανάληψη κινδύνων. Κάτω από αέναα απρόβλεπτες συνθήκες, οι ηγέτες πρέπει να είναι πρόθυμοι να προσαρμόζονται, να εξερευνούν, να μαθαίνουν ασταμάτητα.

Το να ηγείσαι σε έναν κατακερματισμένο κόσμο σημαίνει να παραμελείς υφιστάμενες διαφωνίες κοιτάζοντας προς ένα νέο κοινό μέλλον. Προϋποθέτει το θάρρος της καινοτομίας γνωρίζοντας ότι μπορεί να αποτύχεις. Δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να παίρνουμε τέτοιου είδους ρίσκα. Η ζυγαριά δεν θα γέρνει προς τη συλλογική πρόοδο από μόνη της. Πρέπει να τη σπρώξουμε, δείχνοντας ότι η συνεργασία των ενδιαφερομένων μερών είναι ακόμη δυνατή. Ακόμα και σε έναν κατακερματισμένο κόσμο.

Ο κ. Κλάους Σβαμπ είναι ιδρυτής και εκτελεστικός πρόεδρος του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ.