Στις παρυφές των κάθε είδους απολογισμών και αποτιμήσεων για την Οκτωβριανή Επανάσταση, δοξαστικών ή επικριτικών, περισσότερο ή λιγότερο νηφάλιων, πιστεύω πως αξίζει να φωτιστεί και μια από τις λιγότερο γνωστές πτυχές όσων κοσμογονικών έγιναν στη Ρωσία το 1917. Είναι ίσως γνωστό πως η Φεβρουαριανή Επανάσταση βρήκε τον Λένιν στη Ζυρίχη και πολλούς από τους βασικούς συνεργάτες του στο εξωτερικό –άλλωστε, ο ρόλος του κόμματος των Μπολσεβίκων στα γεγονότα που οδήγησαν στην πτώση του τσάρου δεν ήταν ιδιαίτερα σημαντικός. Επίσης αρκετά γνωστό (ή, μήπως, όχι) είναι ότι τον Λένιν διευκόλυναν να φτάσει από τη Ζυρίχη στην Πετρούπολη, τον Απρίλιο του 1917, η γερμανική κυβέρνηση και το γερμανικό Γενικό Επιτελείο. Οι διευκολύνσεις αυτές ήταν απολύτως λογικές από πλευράς των Γερμανών, καθώς προφανής όσο και εύλογος στόχος τους ήταν η κατάρρευση της ρωσικής άμυνας στο Ανατολικό Μέτωπο και η ενδεχόμενη έξοδος της Ρωσίας από τον πόλεμο –στόχος ο οποίος και επετεύχθη, άλλωστε, με την υπογραφή της Συνθήκης του Μπρεστ-Λιτόφσκ, τον Μάρτιο του 1918.
Το διαβόητο τρένο που μετέφερε τον Λένιν δεν ήταν πάντως «σφραγισμένο», όπως το θέλει ο θρύλος. Ενα απλό βαγόνι ήταν, το οποίο «φιλοξένησε» τον Λένιν και όσους τον συνόδευαν (μεταξύ αυτών, ο Ζινόβιεφ, η Κρούπσκαγια, η Ινιές Αρμάν και άλλοι). Με αφετηρία τη Ζυρίχη, το τρένο διέσχισε όλη σχεδόν τη Γερμανία, περνώντας και από το Βερολίνο. Εκεί ο Λένιν είχε, απ’ ό,τι φαίνεται, κάποιες ενδιαφέρουσες συναντήσεις πριν συνεχίσει το ταξίδι του και, μέσω Σουηδίας και Φινλανδίας, φτάσει τελικά στην Πετρούπολη.
Σε όλο αυτό το εγχείρημα και στις σχετικές διαπραγματεύσεις καθοριστικός υπήρξε ο ρόλος του Ιζραελ Λαζάρεβιτς Χέλφαντ, πιο γνωστού με το επαναστατικό του όνομα Αλεξάντερ Πάρβους. Γεννημένος το 1867 στη σημερινή Λευκορωσία από γονείς ευκατάστατους Εβραίους, ο Πάρβους υπήρξε τόσο πολυσχιδής προσωπικότητα, ώστε θα μπορούσε να ισχύει για αυτόν το λεγόμενο ότι στη ζωή του «τα έκανε όλα και μερικά ακόμα». Με υψηλού επιπέδου σπουδές Οικονομικών στην Ελβετία, πολύγλωσσος, σοσιαλιστής από νεαρή ηλικία, υπήρξε, μεταξύ άλλων, πετυχημένος θεατρικός επιχειρηματίας, ιδρυτής πολλών περίεργων εταιρειών «εισαγωγών – εξαγωγών», στενός φίλος προσωπικοτήτων του σοσιαλιστικού κινήματος όπως η Ρόζα Λούξεμπουργκ και ο Βίλχελμ Λίμπκνεχτ, συνεργάτης της «Neue Zeit» του Κάουτσκι, από τους πρωταγωνιστές της εξέγερσης στη Ρωσία το 1905 μαζί με τον στενό (τότε) φίλο του Τρότσκι, εξόριστος για λίγο στη Σιβηρία απ’ όπου δραπέτευσε. Στέλεχος εν συνεχεία του Γερμανικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος, αλλά και σύμβουλος και προμηθευτής όπλων των Νεότουρκων (εγκατεστημένος, μάλιστα, από το 1910 έως το 1915 στην Κωνσταντινούπολη), αντιπρόσωπος του γερμανικού οίκου Krupps αλλά και της αγγλικής Vickers, συνεργάτης για ένα διάστημα του θρυλικού εμπόρου όπλων σερ Μπέιζιλ Ζαχάροφ, από τους πρωταγωνιστές τού να πειστεί η Τουρκία να βγει στον πόλεμο στο πλευρό των Κεντρικών Δυνάμεων, ο Πάρβους υπήρξε επίσης βασικός σύμβουλος του γερμανικού Γενικού Επιτελείου για θέματα σχετικά με τη Ρωσία, παίζοντας μάλιστα κρίσιμο ρόλο σε επιχειρήσεις όπως τα σαμποτάζ στον ρωσικό στόλο της Μαύρης Θάλασσας.
Ο Λένιν φαίνεται πως έβλεπε με κάποια επιφυλακτικότητα –ίσως και δυσπιστία –τον ρόλο και τις δραστηριότητες του Πάρβους. Ωστόσο, πιστός πάντα στο δόγμα ότι τα μέσα δεν έχουν και τόση σημασία, αρκεί να επιτυγχάνεται ο πολιτικός στόχος, δεν είχε ενδοιασμούς να χρησιμοποιήσει τις γνωριμίες και τις επαφές του Πάρβους προκειμένου να μπορέσει να φτάσει στη Ρωσία. Χωρίς τη μεσολάβηση του δρος Πάρβους, αλλά και δυο ελβετών σοσιαλιστών, του Πλάτεν και του Γκριμ, είναι σχεδόν βέβαιο ότι ο Λένιν δεν θα είχε καταφέρει να επιστρέψει στη Ρωσία, τουλάχιστον «εγκαίρως», ώστε να θέσει σε εφαρμογή τα σχέδιά του για κατάληψη της εξουσίας.
Σωματώδης, φίλος του καλού φαγητού, του χρήματος (προφανώς), των υλικών απολαύσεων γενικότερα (ακόμα και για όργια στα πολυτελή ενδιαιτήματά του κυκλοφορούσαν φήμες), με στοιχεία ενός Γαργαντούα ή/και ενός Φάλσταφ στον χαρακτήρα του και στη συμπεριφορά του, ο Πάρβους, αυτός ο τόσο προικισμένος αλλά και τόσο αινιγματικός άνθρωπος, αυτός που είχε χαρακτηριστεί «σοσιαλιστής στην υπηρεσία των Χοεντσόλερν» αλλά και «ο άνθρωπος πίσω από τον Εμπερτ» (τον πρώτο πρόεδρο της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης), θα τελειώσει ήρεμα τον πολυτάραχο και πολύπλαγκτο βίο του το 1924, σε ένα μέγαρο με 32(!) δωμάτια, στο Νησί των Παγωνιών, κοντά στο Βερολίνο. Πιθανόν, άλλωστε, κάποιοι που είχαν χρησιμοποιήσει κατά καιρούς τις υπηρεσίες του να μην ήθελαν, μετά το 1917-18, να έχουν και πολλά-πολλά μαζί του. Ο Τρότσκι πάντως, που ήξερε όσο λίγοι πρόσωπα και πράγματα στο διεθνές σοσιαλιστικό κίνημα, έγραφε για τον Πάρβους το 1930: «Ηταν ένα από τα καλύτερα μυαλά της γενιάς του, κορυφαίος στις μαρξιστικές αναλύσεις του».
Ο κ. Ανδρέας Παππάς είναι επιμελητής εκδόσεων και μεταφραστής.