Οταν Ρίτσος και Εμπειρίκος υμνούσαν τη Σοβιετική Ενωση

Οσο και να ακούγεται περίεργο, δεν πρέπει να είναι πολλοί οι έλληνες λογοτέχνες που ύμνησαν την Οκτωβριανή Επανάσταση ad hoc. Πολλοί εξύμνησαν και προέβαλαν, άλλοτε ρητά, άλλοτε υπαινικτικά, το πνεύμα του σοσιαλισμού και την ελπίδα και προσδοκία για την έλευση ενός νέου κόσμου ισότητας, ελευθερίας, δικαιοσύνης. Ομως, εξ όσων τουλάχιστον γνωρίζω, δύο είναι εκείνοι που ύμνησαν ευθέως την Οκτωβριανή Επανάσταση, την ίδρυση της ΕΣΣΔ, το πρόσωπο του Μαρξ και του Λένιν και οραματίστηκαν μια παγκόσμια σοσιαλιστική κοινωνία. Ο ένας είναι ο Ανδρέας Εμπειρίκος (1901), ο άλλος ο Γιάννης Ρίτσος (1909). Η επισήμανση γίνεται πιο ενδιαφέρουσα αν σκεφθούμε ότι ούτε ο ένας ούτε ο άλλος υπήρξαν προλετάριοι…

Τα σχετικά ποιήματα του Εμπειρίκου δημοσιεύθηκαν μετά τον θάνατό του. Ωστόσο, ο ίδιος σε συνέντευξή του το 1967 κάνει λόγο για τις, αρχικά τουλάχιστον, μαρξιστικές του ιδέες: «Παλαιότερα είχα απόλυτα προσχωρήσει στον μαρξισμόν. Είχα βαθύτατα συγκινηθεί από την ρωσική επανάσταση (…) Τον απεκήρυξα, διότι όπως απεδείχθη εις την Ρωσίαν, η απελευθέρωσις του κόσμου δεν γίνεται μόνον με την πάλην των τάξεων και ούτε μόνον από το προλεταριάτο, αλλά πας άνθρωπος οφείλει να μάχεται και να υποσκάπτει τα θεμέλια των «καλώς κειμένων»». Ο Ρίτσος, πάντα πιστός στο Κόμμα, βρήκε ωστόσο, κάποια στιγμή, άλλους, περισσότερο σύνθετους τρόπους για να ελέγξει τα πράγματα… Αλλά αυτό δεν είναι της παρούσης. Περιοριζόμαστε, με την ευκαιρία των εκατό χρόνων από την κήρυξη της Οκτωβριανής Επανάστασης, να δημοσιεύουμε, δείγματος χάριν, μικρά αποσπάσματα από σχετικά δοξαστικά ποιήματα του Εμπειρίκου και του Ρίτσου.

Το πρώτο είναι ένα απόσπασμα από το ποίημα του Εμπειρίκου «Το θέαμα του Μπογιατιού ως κινούμενου τοπίου» (Σεπτ. 1933), που, όπως γνωρίζουμε, άρεσε στον Ελύτη:

«Αγαπημένη μας μητέρα ΕΣΣΔ, / ύλη και πνεύμα της αμαράντου νίκης του προλεταριάτου / ζωή μας, χτυποκάρδι μας / εγγυήτρια της αγαθής εκβάσεως της πάλης των απανταχού της γης / κομμουνιστικών κομμάτων και οργανώσεων / αγαπημένη μας μητέρα ΕΣΣΔ / σήμερα το 1/6 της γης και αύριο και τα έξη /. Σήμερα ΕΣΣΔ και αύριο ΠΕΣΣΔ με το Π=Παγκόσμιος /, αγαπημένη μας μητέρα ΕΣΣΔ, / δέξου τους στίχους μου αυτούς που σου προσφέρω με την ίδια / ευλάβεια που ακουμπάμε τα λουλούδια μας στον τάφο/ του πατέρα μας Λένιν. / (…) Μητέρα μας αγαπημένη ΕΣΣΔ, / κάμε να έρθη γρήγορα και το δικό μας μέγα βράδυ / που θα ‘ναι και δικό σου / και ρύσαι ημάς από τους πονηρούς αστούς. / Αμήν».

Το δεύτερο απόσπασμα (ίδιας εποχής με το «Μπογιάτι») προέρχεται από το ποίημα «Σκηνές μελλοντικών γεγονότων» («Ο Πολίτης», 58, Νοεμβ. 1998).

«Και τώρα συνεχώς / εκπέμπει ο κεντρικός σταθμός / (…) προς τα μέτωπα των ιμπεριαλιστικών και αντισοβιετικών πολέμων της μπουρζουαζίας / και προς τα επί σφαγήν μαρτυρικά παιδιά των εργατών και χωρικών / τις εντολές του κεντρικού της επανάστασης κομιτάτου /: «Ειρήνη αμέσως / τη γη στους χωρικούς / κατάσχεση των περιουσιών / όλη την εξουσία στ’ απανταχού της γης σοβιέτ των εργατών / και σ’ όποιον αντισταθεί ποινή θανάτου». / Και από το Λενιγκράδ ως την Κριμαία / και από το Βλαδιβοστόκ στη Μόσχα / γιορτάζουνε τα πλήθη της δοξασμένης ΕΣΣΔ / ενώ στην Κόκκινη πλατεία κι απέναντι στο μαυσωλείο του Λένιν / ο πρόεδρος των επιτρόπων του λαού των πρώτων μπολσεβίκων / χαιρετίζει μπρος στο μικρόφωνο την κομμουνιστική επανάσταση / όλων των χωρών. / Και λέγει καθώς περνούν οι κόκκινες στρατιές που ξεκινούν / για την Ασία και την Ευρώπη / λέγει πως σε λίγο πια στον χάρτη / δεν θα υπάρχει μεταξύ της ελευθέρας ΕΣΣΔ / και του υπόλοιπου κόσμου / καμία διαφορά / και δεν ξεχνά να χαιρετίσει μ’ ευγνωμοσύνη και με συγκίνηση βαθειά / την ιερή τη μνήμη του πατέρα μας Λένιν / και των πάμπολλων ηρώων του Οκτώβρη του 1917 / των οποίων δεν πήγανε στο βρόντο οι θυσίες και οι κόποι».

Από τον Ρίτσο γνωρίζουμε δύο σχετικά ποιήματα που ανήκουν στη συλλογή «Τρακτέρ» (1934). Και τα δύο είναι οργανωμένα σε 20 τετράστιχες ομοιοκατάληκτες στροφές 15σύλλαβων στίχων. Το ένα τιτλοφορείται «Στο Μαρξ», το άλλο «ΕΣΣΔ».

«Στο Μαρξ»: «Φωνάζουνε τα λόγια σου ρόδες μοτέρ, τιμόνια / που λάδωσε των εργατών το δάκρυ κι ο ιδρώς, / γαλάζιες σπίθες που πετούν σφυριά πάνου στ’ αμόνια / τα γράφουν στο έρεβος κι ο νους διαβάζει τα ο αδρός (…) Καθηγητές με το άφωτο κιτρινιασμένο βλέμμα, / πίσω από κρύσταλλα θαμπά, σε βλέπουν μοχθηρά / και μασκαρεύουν την ιδέα, νομοθετούν το ψέμα, / το νου τους μετατρέποντας σ’ επαίτη κουμπαρά / (…) Κάτω απ’ ασημοκέντητα πέπλα δείχνεις την Τέχνη / πόρνη που μοίραζε άσεμνα την κλίνη της με τις / άγονες φίλες της: Σκιά και Απάτη, κι όλη ζέχνει / σαπίζοντας, ενώ κρατά ρόλο κόρης σεπτής / (…) Το έργο σου ο Λένιν σφράγισε με της πράξης τη βούλα / κι άρχισε η ΕΣΣΔ την πρόβλεψή σου ολόλαμπρη να ζει– / μπρος στον καθρέφτη τ’ ουρανού λευτερωμένη δούλα / ρουφάει τον ήλιο δένοντας το τραύμα της μαζί».

«ΕΣΣΔ»: Χαίρε Ρωσία, συντρόφισσα. Στον νέον ορίζοντα της γης, / ήλιου σημαία ριπίζεται η εργατική ποδιά σου. / Του κόσμου οι προλετάριοι, πίσω απ’ τα τείχη της σιγής, / ακούν το χάλκινο παλμό της σταθερής καρδιάς σου (…) Ράγες των τραίνων φεύγουνε στη Σιβηρία. Την ανθρωπιά, / φορτίο λαμπρό, με τα βαγόνια στέλνεις στα λευκά σου / τοπία, που χιόνι τα ‘θαβεν, ω ΕΣΣΔ, και δένει τώρα πια / δίχτυ φιλίας το Λένιγκραντ με τα όρη του Καυκάσου (…) ΕΣΣΔ, στο γιγάντιο σου κορμό κυλάει ανοίξεων οργασμός / κ’ είσαι τραγούδι κ’ είσαι φως στης εργατειάς το στόμα– / πλάθεις μαζί και πλάθεσαι, σου φέγγει ο Σοσιαλισμός/ κι η ελπίδα η πανανθρώπινη σού ανθοβολάει το χώμα (…) Χαίρε, λοιπόν, συντρόφισσα ΕΣΣΔ–ελεύθερη, παγκόσμια αχτή– /λάμψη τη λάμψη πάνω σου βροντάει του ήλιου το κύμα. / Το μέγα ποίημα των καιρών, ήρθε η ώρα να το πεις, Ποιητή, / με της ειρήνης το ρυθμό και των σφυριών τη ρίμα».

Ο χώρος δεν μας επιτρέπει κρίσεις ή σχόλια. Πάντως, ο αναγνώστης γνωρίζει πλέον ότι ορισμένοι ποιητές, όπως και εκατομμύρια απλοί άνθρωποι, ξεγελάστηκαν από το όντως πονηρό πνεύμα της Ιστορίας. Το μάθημα το πήραν και τους εδόθη η πικρή ευκαιρία να δουν την αλήθεια και να αποβάλουν την αφελή αγαθότητά τους. Από την άλλη, σήμερα εδώ στην Ελλάδα ο «σοσιαλισμός» εφαρμόζεται από μια κυβέρνηση την οποία ουδέποτε θα μπορούσαν να φανταστούν ο Εμπειρίκος και ο Ρίτσος. Η γοητευτική πονηριά της Ιστορίας είναι ακαταμάχητη. Και ολέθρια.

Ο κ. Γιώργης Γιατρομανωλάκης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.