Ταμπού

«Μπορούμε άραγε να φανταστούμε κείμενα που είναι ταυτόχρονα ιστορία και λογοτεχνία;» αναρωτιέται ο γάλλος ιστορικός Ιβάν Ζαμπλονκά στην εισαγωγή του βιβλίου του «Η ιστορία είναι μια σύγχρονη λογοτεχνία. Μανιφέστο για τις κοινωνικές επιστήμες» που θα κυκλοφορήσει σε λίγες μέρες (εκδόσεις Πόλις, μετάφραση Ρίκα Μπενβενίστε).

Ο γάλλος ιστορικός, που με τον όρο «λογοτεχνία» δεν εννοεί τη μυθοπλασία ή το μυθιστόρημα αλλά τη γραφή, την καλή γραφή και την καλή αφήγηση, προτείνει με αυτό το βιβλίο μια επιστροφή στη λογοτεχνία ώστε η ιστορία και οι άλλες κοινωνικές επιστήμες να βγουν από την εσωστρέφεια που τις απειλεί.

Είναι αλήθεια ότι τα τελευταία χρόνια οι κοινωνικοί επιστήμονες ενδιαφέρονται περισσότερο για την κλειστή κοινότητα των ομολόγων τους, για το περίφημο impact factor μιας δημοσίευσής τους σε ένα επιστημονικό περιοδικό με κριτές. Αδιαφορούν για τον δημόσιο λόγο. Ενα άρθρο είναι προτιμότερο από την οργάνωση μιας έκθεσης ή από ένα ντοκιμαντέρ. Ενα δυσνόητο κείμενο, γραμμένο σε ξύλινη γλώσσα, είναι προτιμότερο από ένα αφηγηματικό κείμενο. Ηδη αρκετοί μιλούν για διαστροφή.

Ο Ζαμπλονκά μάς θυμίζει ότι οι μεγάλες επιστημολογικές πρόοδοι υπήρξαν ταυτόχρονα και λογοτεχνικές επαναστάσεις (Νίτσε, Φουκό). «Χωρίς τη γραφή, η γνώση είναι ατελής, ορφανή από μορφή» γράφει ο Ζαμπλονκά. «Αυτό με κάνει να λέω ότι η λογοτεχνία δεν αποδυναμώνει, αλλά αντίθετα ενισχύει τη μέθοδο των κοινωνικών επιστημών» και τη θέση τους στον δημόσιο λόγο. Η σχέση είναι βέβαια αμφίδρομη αφού, κατά τον Ζαμπλονκά, οι κοινωνικές επιστήμες που παράγουν γνώση για την πραγματικότητα είναι παρούσες στη λογοτεχνία, με τη μορφή που έχει αυτή ως απομνημόνευμα, αυτοβιογραφία, μαρτυρία, ταξιδιωτικό ημερολόγιο, ρεπορτάζ κ.λπ.

Ερεθιστικό λοιπόν το βιβλίο του Ιβάν Ζαμπλονκά που θα πρότεινα να το διαβάσουν ενθέρμως οι συγγραφείς λογοτεχνίας (στους οποίους βάζω και τους δημοσιογράφους) αλλά και οι κοινωνικοί επιστήμονες, μήπως και μπορέσουν, αυτοί οι τελευταίοι, να απαλλαγούν από την ανασφάλεια του ξύλινου λόγου. Ταυτόχρονα θα κυκλοφορήσει στα ελληνικά το βιβλίο του Ζαμπλονκά «Λετισιά» (εκδόσεις Πόλις, μετάφραση Χαρά Σκιαδέλλη), ιστορική έρευνα για την απαγωγή, τον βιασμό και τη δολοφονία ενός κοριτσιού. Το βιβλίο πήρε το βραβείο μυθιστορήματος της εφημερίδας «Le Monde», που δηλώνει πώς ένα καθαρό προϊόν των κοινωνικών επιστημών και των μεθόδων τους, μέσα από την αφήγηση, οδηγεί σε μια νέα λογοτεχνική μορφή.