Η εκτροπή του Αχελώου και το υδατικό πρόβλημα της Θεσσαλίας

Η πολυκύμαντη ιστορία της εκτροπής μέρους του νερού του Αχελώου προς τη Θεσσαλία είναι μακρά.

Το 1983 η τότε κυβέρνηση Α. Παπανδρέου αποφάσισε την εκτροπή από τον Αχελώο προς τη Θεσσαλία ποσότητας 1.100 εκατ. κυβικών μέτρων νερού από φράγμα στη Συκιά και με σήραγγα εκτροπής περίπου 18 χιλιομέτρων. Το έργο προχωρούσε με πολύ βραδείς ρυθμούς για πολλά χρόνια.

Το 1993 η τότε κυβέρνηση Κ. Μητσοτάκη αποφασίζει να υλοποιήσει την εκτροπή με την κατασκευή της σήραγγας από το σχεδιαζόμενο φράγμα Συκιάς. Ζητεί αφενός την έγκριση της τότε ΕΟΚ, η οποία είχε αντιρρήσεις για περιβαλλοντικούς λόγους, και αφετέρου την ένταξη του έργου στα χρηματοδοτικά προγράμματα.

Η ΕΟΚ τότε όρισε δικούς της εμπειρογνώμονες τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Μασσαλίας Pierre Heurteaux και τον υπογράφοντα το παρόν άρθρο. Εντολή ήταν υπό το φως μελέτης που είχε υποβάλει τότε η ελληνική κυβέρνηση και όποιων άλλων στοιχείων να εξετάσουμε αν η προτεινόμενη εκτροπή του Αχελώου είναι συμβατή με την περιβαλλοντική πολιτική της ΕΟΚ και ειδικότερα αν εξ αυτής δημιουργούνται περιβαλλοντικά προβλήματα ιδιαίτερα στη λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου, με δεδομένο μάλιστα ότι ο ποταμός Εύηνος που εκβάλλει στο άλλο άκρο της, το ανατολικό, με ετήσια παροχή 110-130 εκατ. κυβ. μέτρα, εκτρέπεται ολοκληρωτικά προς την τεχνητή λίμνη Μόρνου και από εκεί προς την πρωτεύουσα.

Με τον κ. Heurteaux, ύστερα από ενδελεχή μελέτη των υδρολογικών δεδομένων, υποβάλαμε την έκθεσή μας στην ΕΟΚ απαντώντας ότι είναι δυνατή η εκτροπή από τη Συκιά προς τη Θεσσαλία μιας ποσότητας (ετησίως) 600-650 εκατ. κυβ. μέτρων χωρίς κανέναν περιβαλλοντικό κίνδυνο για την περιοχή και ιδιαίτερα για τη λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου. Η έκθεσή μας έγινε δεκτή από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Στη συνέχεια ο υπουργός ΠΕΧΩΔΕ Γ. Σουφλιάς προχωρούσε με γοργούς ρυθμούς την εκτροπή αλλά αλλεπάλληλες προσφυγές στο Συμβούλιο της Επικρατείας από περιβαλλοντικές και τοπικές οργανώσεις σταματούσαν το έργο. Ετσι με νομοθετική παρέμβασή του το 2006 αίρει τουλάχιστον πολλές από τις αιτίες των αρνητικών για το έργο αποφάσεων του ΣτΕ. Τον Ιανουάριο του 2010 σε συνέχεια προσφυγών το Συμβούλιο ζήτησε προδικαστική απόφαση από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Το Δικαστήριο λοιπόν αυτό δέχεται ότι η ύδρευση και η άρδευση συνιστούν λόγους σημαντικού δημοσίου συμφέροντος και είναι κατ’ αρχήν δυνατή η αναφερόμενη εκτροπή ζητώντας να ληφθεί κάθε αναγκαίο αντισταθμιστικό μέτρο, ώστε να εξασφαλισθεί η προστασία της συνολικής συνοχής Natura 2000.

Τα έργα σήμερα

Το ανάντη της Συκιάς φράγμα του Αχελώου στη Μεσοχώρα με ύψος 135 μέτρα και χωρητικότητα τεχνητής λίμνης 350 εκατ. κυβ. μέτρα είναι έτοιμο από εικοσαετίας! Είναι επίσης έτοιμη η σήραγγα προσαγωγής μήκους 5 χιλιομέτρων όπως και το υδροηλεκτρικό εργοστάσιο ήδη από το 2000! Και όμως δεν λειτουργούν, αν και τυχόν λειτουργία του φράγματος και του υδροηλεκτρικού σταθμού ουδόλως συνδέονται με την εκτροπή.

–Το φράγμα Συκιάς με σχεδιασμένο ύψος 150 μέτρων και χωρητικότητα περίπου 600 εκατ. κυβ. μέτρων έχει κατασκευασθεί κατά 40%.

–Η σήραγγα εκτροπής από την τεχνητή λίμνη της Συκιάς προς τη Θεσσαλία, με την οποία θα γίνει η εκτροπή νερών του Αχελώου, έχει πλήρως διανοιγεί σε όλο το μήκος των 17,4 χιλιομέτρων και έχουν επενδυθεί με σκυρόδεμα περίπου τα 4 χιλιόμετρά της.

Για την αποπεράτωση των έργων (φράγμα και σήραγγα) ώστε το νερό του Αχελώου να φθάσει στη Θεσσαλία απαιτείται ποσό 50 έως το πολύ 100 εκατομμύρια ευρώ ενώ για το σύνολο των έργων (Μεσοχώρα, Συκιά κ.λπ.) δαπανήθηκαν ήδη 650 εκατ. ευρώ.

Η υδρολογική κατάσταση σήμερα στη Θεσσαλία είναι πολύ δυσάρεστη και προβλέπεται περαιτέρω επιδείνωση.

Ο μεγάλος κάμπος καλλιεργείται εντατικά με πολλές υδροβόρες καλλιέργειες (βαμβάκι, τριφύλλι, καλαμπόκι, ντομάτες και άλλα κηπευτικά, οπωροφόρα δένδρα κ.λπ.). Για την άρδευση χρησιμοποιείται κατά τουλάχιστον 70% υπόγειο νερό από δεκάδες χιλιάδες γεωτρήσεις. Η στάθμη του υπόγειου νερού έχει υποχωρήσει δραματικά: από 15 έως και επάνω από 80 μέτρα!

Το σύνολο των πηγών της Θεσσαλίας, αν δεν έχει πλήρως στειρευθεί, λειτουργεί εποχικά και πάντως με πολύ μειωμένη παροχή. Υδατορεύματα και υγρότοποι είναι στεγνά το καλοκαίρι. Υπάρχει τεράστιο περιβαλλοντικό πρόβλημα, κατάσταση κοντά στην προεισαγωγική φάση ερημοποίησης! Υπάρχουν ασφαλώς κάποιοι επιφανειακοί υδατικοί πόροι που δεν αξιοποιούνται (Ενιππέας, Πάμισος, Καστανιώτικος, Τιταρήσιος κ.λπ.).

Ομως πέραν του ότι η αξιοποίησή τους με βάση μία άκρως πολύπλοκη, δαιδαλώδη διαδικασία θα απαιτήσει δεκαετίες και αν ακόμη αυτή υλοποιηθεί πλήρως, σύμφωνα με τα επίσημα διαχειριστικά σχέδια των υδάτων του υδατικού διαμερίσματος Θεσσαλίας, θα υπάρχει έλλειψη τουλάχιστον 250 εκατ. κυβ. μέτρων νερού που πρέπει να προέλθει από την εκτροπή του Αχελώου. Διαφορετικά προδιαγράφεται μια αρνητική έως επικίνδυνη υδρολογική κατάσταση στη Θεσσαλία. Η μεταφορά νερού από Αχελώο προς Θεσσαλία είναι πρωτίστως θέμα περιβαλλοντικής προστασίας.

Σύμφωνα με δημοσίευμα του διαπρεπούς καθηγητή Ιακώβου Γκανούλη στο υδατικό διαμέρισμα Αχελώου χρησιμοποιείται μόνο το 4% του διαθέσιμου νερού! Επομένως η μεταφορά από τον Αχελώο προς τη Θεσσαλία έστω 250 εκατ. κυβ. μέτρων νερού, δηλαδή περίπου το 6%, θα χρησιμοποιείται συνολικά το 10% του υδάτινου δυναμικού, ποσοστό μικρότερο από σχεδόν όλα τα υδατικά διαμερίσματα της χώρας.

Δυστυχώς, τον Απρίλιο του 2016 ο τότε υφυπουργός Περιβάλλοντος κ. Τσιρώνης ανακοίνωσε ότι δεν θα γίνει η εκτροπή του Αχελώου, ενώ η αρμόδια Διεύθυνση του υπουργείου Υποδομών δηλώνει ότι θα γίνει.

Πρόσφατα ο κ. Γκανούλης, ως γενικός γραμματέας Υπηρεσίας Υδάτων στη σημερινή κυβέρνηση, κάλεσε τη μελετητική ομάδα που εκπόνησε το διαχειριστικό σχέδιο υδάτων της Θεσσαλίας και τους ζήτησε να το αναθεωρήσουν, ώστε να μην εμφανίζεται η Θεσσαλία ως υδατικά ελλειμματική.

Αρα δεν θα απαιτείται εκτροπή του Αχελώου.

Δεν γνωρίζω τι θα γίνει. Θέλω όμως να σημειώσω ότι και ο «σκληρός» οικολόγος Heurteaux δέχθηκε ότι σύμφωνα με ψυχρά, επιστημονικά στοιχεία η εκτροπή όχι 250 αλλά 650 εκατ. κυβ. μέτρων από τον Αχελώο προς τη Θεσσαλία δεν δημιουργεί ουδένα πρόβλημα στην Αιτωλοακαρνανία και θα βοηθήσει περιβαλλοντικά τη Θεσσαλία.

Ασφαλώς η δημιουργία ενός πλήρως τεχνητά ρυθμιζόμενου περιβάλλοντος δεν είναι το ζητούμενο. Ομως και οι ουτοπικές, εμμονικές ιδεοληψίες δίκην μιας «περιβαλλοντικής δικτατορίας» δεν οδηγούν την ανθρωπότητα σε πρόοδο, σε ευημερία.

Η εκτροπή μικρού ποσοστού του νερού του Αχελώου προς τη Θεσσαλία δεν θα ισοδυναμεί ούτε με την αφαίρεση από αυτόν κατά τη μυθολογία του «κέρατος της Αμάλθειας»!

Ο κ. Γεώργιος Σούλιος είναι ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ, τ. εμπειρογνώμονας της ΕΕ για την εκτροπή του Αχελώου.