Πενήντα χρόνια μετά το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου, ο διάλογος γύρω από τη δικτατορία παρουσιάζεται διευρυμένος, με νέες προσεγγίσεις οι οποίες έρχονται να καλύψουν αχαρτογράφητες πτυχές της περιόδου. Οι έλληνες φοιτητές του εξωτερικού που δραστηριοποιούνται στις ευρωπαϊκές μητροπόλεις και εντάσσονται δυναμικά στο αντιδικτατορικό κίνημα αποτελούν μια σημαντική κατηγορία προς διερεύνηση. Η Γαλλία συγκεκριμένα, όπου έχει διαμορφωθεί μια συμπαγής ελληνική φοιτητική κοινότητα ήδη από τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, αποτελεί μια ιδιαίτερη ψηφίδα στο ευρύτερο μωσαϊκό που απεικονίζει τον αντιδικτατορικό αγώνα στο εξωτερικό.
Το Παρίσι είχε μια διαχρονική παράδοση ως καθιερωμένος χώρος υποδοχής Ελλήνων και ως κέντρο πνευματικής δραστηριότητας με μεγάλη ακτινοβολία. Μεταπολεμικά, αποτέλεσε πόλο έλξης και συγχρόνως καταφύγιο για ένα μεγάλο μέρος της ελληνικής διανόησης και για εκατοντάδες έλληνες φοιτητές που ήθελαν να συνεχίσουν τις σπουδές τους, καθιστώντας με αυτόν τον τρόπο την ήδη υπάρχουσα τοπική παροικία στην πολυπληθέστερη της Γαλλίας. Κατά τη δεκαετία του 1960 και μετά την επιβολή του πραξικοπήματος, η γαλλική πρωτεύουσα, όπου οι ριζοσπαστικές ιδέες συνδέονταν με μια σειρά από νέα ρεύματα και κινηματικές πρακτικές, λειτούργησε ως γόνιμο έδαφος για τον επαναπροσδιορισμό της ιδεολογικής ταυτότητας και της πολιτικής δράσης των ελλήνων φοιτητών.
Πόλο συσπείρωσης μεγάλου μέρους της ελληνικής φοιτητικής κοινότητας αποτέλεσε η ΕΠΕΣ (Ενωσις των Εν Παρισίοις Ελλήνων Σπουδαστών), ο επίσημος συνδικαλιστικός φορέας των ελλήνων φοιτητών του Παρισιού ο οποίος ιδρύθηκε το 1884 και είχε ως έδρα το Ελληνικό Περίπτερο της Σιτέ στη Διεθνή Πανεπιστημιούπολη. Η περίοδος της δικτατορίας αποτελεί μεταιχμιακό σημείο στην ιστορία της αφού ο ρόλος και οι διακηρύξεις της επανακαθορίζονται, ξεπερνώντας τα πλαίσια δράσης ενός φοιτητικού συλλόγου, χωρίς όμως να υπονομεύουν τον χαρακτήρα της που τροφοδοτείται από τις ανάγκες των ελλήνων σπουδαστών και την καθημερινότητά τους. Η επιβολή του πραξικοπήματος έδωσε σημαντική ώθηση στην ενεργή συμμετοχή σε δραστηριότητες του συλλόγου, ο οποίος αριθμούσε εκείνη την εποχή πάνω από 500 εγγραμμένα μέλη επισήμως. Βασικός άξονας που τίθεται πλέον, ένα κεντρικό διακύβευμα: η αμφισβήτηση και αντίσταση ενάντια στη δικτατορία. Ως μέλη του διοικητικού συμβουλίου του συλλόγου την περίοδο της επταετίας συμμετείχαν οι Νίκος Χατζηνικολάου, Αγγελος Ελεφάντης, Αννα Φραγκουδάκη, Μάκης Καβουριάρης, Γιώργος Κουκουλές, Δημήτρης Σκαρπαλέζος, Μαρία Τσαπάλου, Βένιος Αγγελόπουλος, Λίνα Τσάτσαρη, Νικηφόρος Καραμανλής, Μιχάλης Παπαγιαννάκης και πολλοί άλλοι.
Η συμβολή της ΕΠΕΣ στο αντιδικτατορικό κίνημα που αναπτύχθηκε στη Γαλλία και ιδιαίτερα στο Παρίσι εκδηλώνεται σε διάφορα επίπεδα. Η κινητοποίηση σε σχέση με την αποκατάσταση των εξόριστων συμπατριωτών τους που κατέφθαναν μαζικά στο Παρίσι μετά το 1967 αποτέλεσε μία από τις προτεραιότητες του συλλόγου. Ακόμη, με σειρά ψηφισμάτων κατήγγειλε τις φυλακίσεις ή τις διώξεις αντιστασιακών στην Ελλάδα και προχώρησε σε συνεχείς εκκλήσεις προς γαλλικούς ακαδημαϊκούς φορείς και πολιτικά κόμματα με σκοπό την ενημέρωση, την ευαισθητοποίηση και την κινητοποίησή τους. Μεσολάβησε στην οργάνωση αντιδικτατορικών εκδηλώσεων και ομιλιών και πρωτοστάτησε στη διοργάνωση αντιδικτατορικών πανευρωπαϊκών συνεδρίων, όπως αυτό στο Παρίσι το 1967, στο Λουντ της Σουηδίας το 1969 και στην Κοπεγχάγη το 1971. Με την πρόθεση επίσης να δραστηριοποιηθεί στον χώρο της έντυπης ενημέρωσης, εκδίδεται στα ελληνικά το σημαντικό περιοδικό Πορεία που αποτέλεσε και το επίσημο όργανο του συλλόγου.

Συγχρόνως, έλαβε μέρος σε αντιιμπεριαλιστικές εκδηλώσεις (διαδηλώσεις, διαμαρτυρίες κ.ά.) δηλώνοντας την αμέριστη υποστήριξή της προς τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα σε όλον τον κόσμο, ενώ μέλη της ΕΠΕΣ συμμετείχαν και στην πρωτοβουλία για την κατάληψη του ελληνικού περιπτέρου της φοιτητούπολης στη Σιτέ του Παρισιού, στις 22 Μαΐου του 1968, στο πλαίσιο του Μάη του ’68. Η ενέργεια αποτέλεσε την πιο επιφανή πράξη διαμαρτυρίας των ελλήνων φοιτητών στη Γαλλία, αναδεικνύοντας την αλληλεπίδραση των διεθνών εξελίξεων με την εσωτερική κατάσταση στην Ελλάδα.
Το σημαντικότερο στοιχείο όμως είναι ότι με αφορμή την αναγνωρισμένη από τις γαλλικές αρχές ιδιότητά του ως φορέα προώθησης αιτημάτων και κυρίως εξαιτίας της μαζικοποίησής του από το 1967, ο σύλλογος αποτέλεσε έναν χώρο ιδεολογικής διαπάλης που τον πρωταγωνιστικό ρόλο τον είχαν οι ίδιοι οι φοιτητές. Ο διάλογος που αναπτύσσεται στον χώρο της ελληνικής φοιτητικής κοινότητας στη Γαλλία επιφέρει ιδεολογικές διαμάχες και ρήξεις αλλά και μια σειρά από αμοιβαίες ανταλλαγές και νέες προοπτικές για τον αντιδικτατορικό αγώνα και την Αριστερά. Οι συζητήσεις γύρω από τον τρόπο ανάπτυξης του αντιδικτατορικού κινήματος και το ένοπλο, τη μαζικοποίηση του αντιδικτατορικού αγώνα και την ενότητα του αντιστασιακού κόσμου, αλλά και το ζήτημα της αποτελεσματικότητας της αντίστασης αποτυπώνουν τους προβληματισμούς της ελληνικής φοιτητικής κοινότητας του Παρισιού σχετικά με την κατάσταση στο εσωτερικό της Ελλάδας αλλά και το πολιτικό και κοινωνικό της μέλλον, την επόμενη ημέρα δηλαδή μετά την πτώση της δικτατορίας. Η ΕΠΕΣ αποτέλεσε τον κατάλληλο χώρο έκφρασης όλων των παραπάνω συγκλίσεων και διαφωνιών, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση ενός σώματος νέων διανοουμένων οι οποίοι θα έχουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της νέας πολιτικής και πνευματικής ταυτότητας που αναδύεται στην Ελλάδα και τα στοιχεία της οποίας ανακεφαλαιώνονται από τη μεταγενέστερη γενιά νέων ανθρώπων, τη γενιά της Μεταπολίτευσης.
Ο κ. Αντώνης Σαραντίδης είναι ιστορικός.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ