Πολωνέζες και τσάμικα

Ηρθαν έτσι τα πράγματα ώστε τους τελευταίους μήνες να έχω αναπτύξει στενή σχέση με την πρόσφατη πολωνική Ιστορία. Πριν από μερικούς μήνες μετέφρασα το βιβλίο του Τσέσλαφ Μίλος Αιχμάλωτη σκέψη, το οποίο κυκλοφορεί ήδη από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος. Αμέσως μετά, φρόντισα να προμηθευτώ και να διαβάσω το βιβλίο της Anne Applebaum Σιδηρούν παραπέτασμα. Συνθλίβοντας την Ανατολική Ευρώπη, 1944-1956 (εκδόσεις Αλεξάνδρεια), στο οποίο περιγράφεται με εντυπωσιακή ενάργεια και εξονυχιστική τεκμηρίωση το πώς η Σοβιετική Ενωση εγκαθίδρυσε το καθεστώς που επιθυμούσε στη Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας, στην Ουγγαρία και στην Πολωνία. Τέλος, αυτόν τον καιρό μεταφράζω το βιβλίο Bloodlands. Europe between Hitler and Stalin του Timothy Snyder, καθηγητή Ιστορίας στο Yale. Το θέμα του βιβλίου είναι οι σχεδόν 15.000.000(!) άμαχοι που υπήρξαν θύματα, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, της χιτλερικής και σταλινικής βαρβαρότητας, μεταξύ 1933 και 1945, στις Bloodlands, δηλαδή χώρες όπως η Λιθουανία, η Λετονία, η Εσθονία, η Λευκορωσία, η Ουκρανία και βέβαια η Πολωνία.

Πρόκειται για εφιαλτικό πράγματι απολογισμό, που περιλαμβάνει λογής λογής εκατόμβες και σφαγές με την ευρύτερη έννοια του όρου, και που βοηθάει ίσως να καταλάβουμε τη στάση ορισμένων λαών και χωρών της Κεντρικής και της Ανατολικής Ευρώπης απέναντι στη Ρωσία του Πούτιν αλλά και απέναντι σε οτιδήποτε θυμίζει Ρωσία ή/και Σοβιετική Ενωση.

Ειδικότερα ως προς την Πολωνία, πού να πρωτοσταθεί κανείς; Μετά τους τρεις (1772, 1793, 1795) διαμελισμούς της χώρας, μεταξύ Ρωσικής Αυτοκρατορίας, Πρωσίας και Αυτοκρατορίας των Αψβούργων, μετά τη βίαιη καταστολή από τα τσαρικά στρατεύματα τριών ηρωικών εξεγέρσεων κατά τον 19ο αιώνα (1830-31, 1846, 1863), μετά τον Σοβιετοπολωνικό Πόλεμο του 1920-21, η Πολωνία της Συνθήκης των Βερσαλλιών θα υποστεί νέο διαμελισμό το 1939, αυτή τη φορά από τη Γερμανία και τη Σοβιετική Ενωση, σε εφαρμογή του επαίσχυντου Συμφώνου Ρίμπεντροπ – Μολότοφ. Λίγο αργότερα εξάλλου, το 1940, ο Στάλιν θα αξιοποιήσει τις αγαστές σχέσεις του με το χιτλερικό καθεστώς για να «καταπιεί» και τις τρεις Βαλτικές Χώρες, τη Λιθουανία, τη Λετονία και την Εσθονία.

Για να επανέλθω όμως στην Πολωνία, η από το 1939 «μοιρασμένη» μεταξύ Γερμανίας και Σοβιετικής Ενωσης χώρα θα δει το άνθος του στρατού της και της διανόησής της να εξοντώνεται (μεταξύ άλλων, περισσότεροι από 20.000 πολωνοί αξιωματικοί θα εκτελεστούν με μια σφαίρα στον σβέρκο, στο δάσος του Κατίν, το 1940, με εντολή του Στάλιν και των μυστικών υπηρεσιών του). Θα ζήσει, επίσης, η Πολωνία την τραγωδία του Γκέτο της Βαρσοβίας με τους 500.000 «κλεισμένους» εκεί Εβραίους, αλλά και των στρατοπέδων εξόντωσης, όπου θα σταλούν εκατομμύρια Πολωνοί –Εβραίοι κυρίως, αλλά όχι μόνο. Θα δουν, τέλος, οι Πολωνοί την Εξέγερση της Βαρσοβίας να καταστέλλεται ανελέητα από τη Βέρμαχτ τον Αύγουστο του 1944, όπως όμως θα δουν και τον Κόκκινο Στρατό να παρακολουθεί απαθής από την απέναντι όχθη του Βιστούλα –προκειμένου να γίνει έτσι πιο εύκολο το έργο της εγκαθίδρυσης κομμουνιστικού καθεστώτος στη χώρα –τους Γερμανούς να αποδεκατίζουν την πολωνική αντίσταση.

Τι ήταν το Κομμουνιστικό Κόμμα στην Πολωνία; Προπολεμικά σχεδόν ανύπαρκτο, υπό τον πλήρη έλεγχο των Σοβιετικών, με την ιστορική του ηγεσία να έχει «εκκαθαριστεί» το 1937-38. Ωστόσο, με προτροπή του Στάλιν, κάποιοι πιστοί στη Μόσχα Πολωνοί θα σχηματίσουν τη λεγόμενη Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (Κυβέρνηση) του Λούμπλιν, ώστε την κρίσιμη στιγμή, και με τον πανίσχυρο Κόκκινο Στρατό να ανοίγει τον δρόμο (υπουργός Αμυνας του κομμουνιστικού καθεστώτος της Πολωνίας ήταν από το 1945 έως το 1956 ο Ροκοσόφσκι, στρατάρχης του σοβιετικού στρατού!), οι κομμουνιστές να έχουν το πάνω χέρι στη χώρα. Οπως γράφει χαρακτηριστικά ο Φερνάντο Κλαουντίν, κάποτε κορυφαίο στέλεχος του ΚΚ Ισπανίας, στο βιβλίο του Το κομμουνιστικό κίνημα (1970): «Ο Κόκκινος Στρατός υποκατέστησε τη λαϊκή βούληση». Ή, όπως ωμά το είχε θέσει ο ίδιος ο Στάλιν: «Η Σοβιετική Ενωση δεν μπορεί να ανεχθεί μη φιλικό προς αυτήν καθεστώς τόσο κοντά στα σύνορά της», εξ ου και στην πολωνική κυβέρνηση θα έπρεπε να μετέχουν μόνον «άνθρωποι που είχαν εμπράκτως δείξει ότι ήταν φίλοι της Σοβιετικής Ενωσης».

Τι και αν στον Μικολάιτσικ, τον πρωθυπουργό της εξόριστης πολωνικής κυβέρνησης του Λονδίνου, επιφυλάχθηκε αποθεωτική υποδοχή όταν, τον Ιούνιο του 1945, επέστρεψε στην Πολωνία; Τι και αν οι Κομμουνιστές οργάνωσαν, το καλοκαίρι του 1946, δημοψήφισμα και το έχασαν (και ξέρουμε, βέβαια, τι σημαίνουν εκλογικές αναμετρήσεις οργανωμένες από κομμουνιστικό κόμμα!); Ολα αυτά μικρή σημασία είχαν από τη στιγμή που ο Στάλιν είχε εξασφαλίσει πλέον τη δυνατότητα να εντάξει την Πολωνία στη δική του, τη σοβιετική σφαίρα επιρροής. Η Πολωνία θα γίνει έτσι κομμουνιστική, κόντρα στη θέληση της συντριπτικής πλειονότητας του πολωνικού λαού, και θα παραμείνει κομμουνιστική για τα επόμενα περίπου σαράντα χρόνια.

Ενδιαφέρουσες αυτές οι «Πολωνέζες», αλλά πού είναι τα «τσάμικα» του τίτλου; Ελπίζω να μακροημερεύσει «Το Βήμα», ώστε να μπορέσω να επανέλθω σύντομα, υποστηρίζοντας ότι όλα τα «επεισόδια» του Εμφυλίου Πολέμου στην Ελλάδα, τόσο το 1944 όσο και το 1946-49, συνδέονται –έμμεσα, έστω –με τις εξελίξεις στην Πολωνία και τις εκεί επιδιώξεις του Στάλιν και της Σοβιετικής Ενωσης.

Ο κ. Ανδρέας Παππάς είναι επιμελητής εκδόσεων και μεταφραστής.