Το μακρύ ταξίδι των μοραΐτικων γονιδίων στη Μεσόγειο

Σε παλιότερους καιρούς, θα προκαλούσε μεγάλο ενθουσιασμό και σίγουρα θα ενέπνεε όσους στον Μοριά θα εκφωνούσαν πανηγυρικούς για την επικείμενη 25η Μαρτίου η είδηση της περασμένης εβδομάδας, ότι το DNA διέψευσε τον ανθέλληνα Φαλμεράιερ: ομάδα γενετιστών με επικεφαλής τον καθηγητή Γιώργο Σταματογιαννόπουλο του Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον στο Σιάτλ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι Πελοποννήσιοι δεν έχουν καμία απολύτως γενετική συγγένεια με τους Σλάβους. Η έρευνα δημοσιεύθηκε στο σημαντικό και έγκυρο European Journal of Human Genetics.

Συνοπτικά, τα αποτελέσματα της έρευνας δείχνουν ότι οι Μοραΐτες έχουν σημαντικά μεγαλύτερη κοινή γενετική κληρονομιά με τους Γάλλους (39% έως 42%), τους Ανδαλουσιανούς της Ιβηρικής (53% έως 62%) και τους Ιταλούς, κυρίως τους Σικελούς(85% έως 96%), από ό,τι με τους Σλάβους (λιγότερο από 15%). Ως πελοποννησιακής καταγωγής, θα προτιμούσα να έχω πιστοποιητικό πλησιέστερου συγγενή με τους Βενετσιάνους, που είναι διασημότερο brand name παγκοσμίως από τους Σικελούς και τους Ανδαλουσιανούς –αλλά δεν μπορούμε να τα έχουμε όλα.

Δεν είμαι φυσικά αρμόδιος να κρίνω την identity by descent (IBD) analysisτην οποία χρησιμοποιούν οι ερευνητές, ούτε την αξιοπιστία των στατιστικών τους προγραμμάτων –ούτε καν για το αν το δείγμα 241 ατόμων από την Πελοπόννησο που χρησιμοποιήθηκε είναι επαρκές για τέτοιες αναλύσεις. Αλλά οι γενικές γνώσεις που έχουμε σχεδόν όλοι μου επιτρέπουν, νομίζω, να θέσω κάποια ερωτήματα:

1) Γιατί επιλέγονται (για να συγκριθούν με τους Πελοποννησίους) οι πιο απομακρυσμένοι Σλάβοι που θα μπορούσαν να βρεθούν (Πολωνοί, Ρώσοι, Ουκρανοί και Λευκορώσοι) και όχι οι γειτονικοί Βούλγαροι, Σλαβομακεδόνες, Σέρβοι και Μαυροβούνιοι –ή έστω οι Τσέχοι ή οι Ουκρανοί; Υποστήριξε ποτέ ο Φαλμεράιερ ή άλλος ιστορικός ότι κατά τον Μεσαίωνα οι Πολωνοί διέσχισαν όλη την Ευρώπη και έκαναν επιδρομές ή μετανάστευσαν στην Πελοπόννησο;

2) Γιατί ελέγχεται η γενετική συγγένεια με τους Ιταλούς, Γάλλους ή και με τους ακόμα πιο μακρινούς Ανδαλουσιανούς και όχι με τους πολύ κοντινούς μας Αλβανούς ή Βλάχους; Από όσο ξέρω, Ανδαλουσιανοί βρέθηκαν στην Κρήτη κατά την αραβική κατάληψη του 9ου αιώνα, όπως και Γάλλοι στην Πελοπόννησο κατά τη φραγκική κατάληψη του 13ου αιώνα –δεν γνωρίζω αναφορές για σχέσεις Μορέα – Ανδαλουσίας κατά τον Μεσαίωνα. Γιατί επιλέγεται η σύγκριση με αυτούς και όχι με τους Αλβανούς, όταν γνωρίζουμε πάρα πολύ καλά ότι η Πελοπόννησος είναι γεμάτη αρβανιτοχώρια;

Μπορεί να μην υπάρχουν στοιχεία για το DNA των Αλβανών ή των Νότιων Σλάβων. Τότε η ομάδα είναι δικαιολογημένη –αλλά σε αυτή την περίπτωση το ερώτημα αν (με βάση τα γενετικά στοιχεία) υπήρξαν σημαντικές εγκαταστάσεις Σλάβων στην Πελοπόννησο κάθε άλλο παρά «απαντάται οριστικά», όπως ισχυρίζονται οι ερευνητές στα συμπεράσματά τους. Στον βαθμό λοιπόν που δεν έχει συγκριθεί το DNA μου με αυτό των Αλβανών και των Βλάχων (και των Βενετσιάνων!), δεν δέχομαι με τίποτα ότι οι Σικελιώτες είναι οι πλησιέστεροι γενετικά συγγενείς μου.

Εχουμε όμως άραγε ανάγκη το DNA για να τα μάθουμε αυτά; Δεν είναι πασίγνωστο γεγονός ότι η Πελοπόννησος έχει μαζικά εποικιστεί από Αλβανούς, αυτούς που ονομάζουμε Αρβανίτες; Δεν ξέρουμε για τα σλαβικά νεκροταφεία της Πελοποννήσου, για τα εκατοντάδες σλαβικά τοπωνύμια –ακόμα και ότι το μεσαιωνικό «Μορέας» που αρχικά δήλωνε την Ηλεία και αργότερα όλη την Πελοπόννησο είναι (κατά την επικρατέστερη, νομίζω, εκδοχή) σλαβικής προέλευσης, που σχετίζεται με το «μόρε», τη θάλασσα;

Από όσο ξέρω, οι γενετικές έρευνες, με πρωτοπόρο τον Καβάλι-Σφόρτσα, έγιναν για να καταρρίψουν τις ρατσιστικές θεωρίες περί καθαρών ανώτερων και κατώτερων φυλών και να αποδείξουν ότι οι πληθυσμοί, από βιολογική άποψη, διακρίνονται από καταγωγική πανσπερμία. Εδώ έχουμε μια έρευνα που δεν δείχνει καθαρότητα –και δεν θα μπορούσε φυσικά να δείξει. Αλλά αποσπά τους Πελοποννησίους από τη Βαλκανική χερσόνησο, μας ταξιδεύει στη Μεσόγειο και μας κολλάει στην Ιταλική και την Ιβηρική Χερσόνησο. Κάπως όπως έφθασε ο ερωτευμένος Αλφειός στη Σικελία κυνηγώντας την πανέμορφη Αρέθουσα –και ακόμα παραπέρα.

Αυτή η γενετική απώθηση της Βαλκανικής μου θυμίζει μιαν αντίστοιχη γλωσσολογική: την έλλειψη δημόσιας συζήτησης για το λεγόμενο Balkan Sprachbund, τη «Βαλκανική Γλωσσική Ενωση», το γεγονός πως οι βαλκανικές γλώσσες (κυρίως αλβανική, βλάχικη, βουλγαρική, ελληνική, σλαβομακεδονική) έχουν σημαντικά αλληλοεπηρεαστεί, όχι μόνο στο λεξιλόγιο αλλά και στη γραμματική δομή και φωνολογία τους.

Οπως η είδηση περί μη σλαβικών γονιδίων στους Μοραΐτες πέρασε μάλλον «στα ψιλά» και δεν θα έχει την τιμητική της (πιστεύω και ελπίζω) στους εορτασμούς της 25ης Μαρτίου, έτσι και η εποχή της σιωπής για το Balkan Sprachbund φαίνεται ότι τελειώνει, αν κρίνω από την αξιέπαινη πρωτοβουλία του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Σπουδών (Ιδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη) να οργανώσει πέρυσι σχετικό συνέδριο στη Θεσσαλονίκη.

Αρκετά προβλήματα εθνοκεντρισμού έχουμε σε σχέση με τα μνημόνια, τους δανειστές και τους εταίρους μας, ας ελπίσουμε ότι τουλάχιστον ο βιολογικός και γλωσσολογικός εθνοκεντρισμός θα εκλείψουν –ή τουλάχιστον θα περιοριστούν σε ιδεοληπτικές πολιτικές μειοψηφίες.