Η επιστροφή των βαλκανικών δαιμόνων

Μετά από σχεδόν είκοσι χρόνια σχετικής ηρεμίας, τα Βαλκάνια επιστρέφουν και πάλι στις ειδήσεις. Δυστυχώς όχι για καλό λόγο. Ομίχλη αβεβαιότητας, έντασης και αστάθειας απλώνεται ξανά στη χερσόνησο του Αίμου. Και αυτό διότι όλα αυτά τα χρόνια δεν λύθηκαν τα προβλήματα. Δεν γεφυρώθηκαν οι παρεξηγήσεις. Δεν εξομαλύνθηκαν οι τριβές. Δεν επουλώθηκαν πληγές.

Αντ’ αυτού, στους λαμβάνοντες τις αποφάσεις πρυτάνευσε η λογική να κρύψουν τις μεγάλες εκκρεμότητες κάτω από το χαλί.

Υπάρχει συνεπώς μεγάλη ανησυχία ότι ζούμε και πάλι στην περιοχή μας την επιστροφή των βαλκανικών «δαιμόνων». Του εθνικισμού, του φανατισμού, της μισαλλοδοξίας, της πολιτικής αστάθειας και της ακραίας αντιπαλότητας.

Και αυτό δεν είναι αποκλειστικά προσωπική εκτίμηση ή προσωπική ανησυχία.

Στις αρχές Φεβρουαρίου οι Πρόεδροι της Κροατίας Ivo Josipović και της Βοσνίας Mladen Ivanić συμφώνησαν ρητώς ότι οι σχέσεις μεταξύ των κρατών που διαδέχθηκαν τη Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία είναι εξαιρετικά κακές. Ισως όσο ποτέ άλλοτε τα περασμένα είκοσι χρόνια.

Δυστυχώς τα γεγονότα φαίνεται να τους δικαιώνουν.

Οι σχέσεις Σερβίας – Κοσόβου διέρχονται περίοδο μεγάλης έντασης, και σενάρια περί «μεγάλης Αλβανίας» επιστρέφουν όλο και πιο συχνά στην επικαιρότητα.

Στη Βόρεια Μιτρόβιτσα η σερβική μειονότητα έχτισε διαχωριστικό τείχος με τις αλβανικές συνοικίες. Ανεξάρτητα από το εάν τελικώς κατεδαφίστηκε, η κατασκευή του ήταν ενδεικτική του κλίματος που έχει δημιουργηθεί. Την ίδια ώρα οι Αλβανοί του Κοσσόβου αποφασίζουν μονομερώς να μετατρέψουν σε στρατιωτικές τις σημερινές δυνάμεις ασφαλείας, και αυτό χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του ΝΑΤΟ. Αλλά και στη Νότια Σερβία επανέρχεται το αίτημα απόσχισης από τη Σερβία και προσχώρησης στο Κόσοβο.

Στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη τα πράγματα είναι επίσης πολύ περίπλοκα. Ο εκεί σερβικός πληθυσμός δύσκολα κρύβει την επιθυμία του να αποσχισθεί από τον ομοσπονδιακό ιστό.

Στην Αλβανία βρίσκεται σε εξέλιξη μεγάλη πολιτική κρίση και ένταση, με συνεχείς διαδηλώσεις κατά του πρωθυπουργού Edi Rama.

Στα Σκόπια συνεχίζεται η κυβερνητική κρίση, με τον Πρόεδρο Gjorge Ivanov να αρνείται να δώσει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον συνασπισμό των σοσιαλιστών με το αλβανικό κόμμα που απαιτεί αναγνώριση της μειονότητας ως δομικά ισότιμης εθνικής συστατικής κοινότητας.

Από τη πλευρά της, η ύπατη εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Ενωσης για την Εξωτερική Πολιτική Federica Mogherini, που έκανε επίμονες προσπάθειες να αρθεί το πολιτικό αδιέξοδο στην πΓΔΜ και να σχηματισθεί κυβέρνηση, έφυγε απογοητευμένη και άπραγη από τα Σκόπια.

Η ευρωπαϊκή παρέμβαση δεν ελήφθη καν υπόψη. Και εδώ ακριβώς εστιάζεται μια από τις βασικότερες αιτίες αναζωπύρωσης των εθνικισμών και των εντάσεων στα Δυτικά Βαλκάνια.

Η Ευρωπαϊκή Ενωση έχει χάσει μεγάλο μέρος από τη δυνατότητα επιρροής που είχε. Βιώνοντας τη δική της υπαρξιακή κρίση που έχει οδηγήσει σε αναστολή την Πολιτική Διεύρυνσης, δεν επηρεάζει πια τις εξελίξεις στα Δυτικά Βαλκάνια όπως μπορούσε παλαιότερα. Η εμφανής εξασθένηση της ευρωπαϊκής προοπτικής του χώρου των Δυτικών Βαλκανίων αφήνει περιθώριο ανάδυσης των παραδοσιακών εθνικιστικών ή εθνοτικών ανταγωνισμών και συγκρούσεων.

Κωδικοποιώντας: Οταν η Ευρώπη φεύγει, οι εθνικισμοί και οι εντάσεις έρχονται.

Και τώρα δεν είναι μόνον ότι φεύγει η Ευρώπη. Κανείς δεν ξέρει αυτή τη στιγμή εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες θα επιλέξουν να παραμείνουν παρούσες στην περιοχή ή θα προτιμήσουν να «μείνουν σπίτι τους».

Ομως, όπως συμβαίνει στη ζωή, έτσι συμβαίνει και στη γεωπολιτική. Τα κενά καλύπτονται. Ο ρωσικός παράγων αλλά και η τουρκική επιρροή ενισχύονται στα Βαλκάνια.

Τα Βαλκάνια θα απασχολήσουν την επικαιρότητα εάν δεν επιμένουμε στην ευρωπαϊκή τους προοπτική. Εάν δεν υπάρχουν συντονισμένες πρωτοβουλίες για την εκτόνωση των εντάσεων.

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής εν μέσω Ψυχρού Πολέμου έκανε το μεγάλο βαλκανικό άνοιγμα. Υπερβαίνοντας τη βαθιά διαχωριστική γραμμή σε ιδεολογικό, πολιτικό και στρατιωτικό επίπεδο που τότε υπήρχε.

Εάν τότε κάτι τέτοιο ήταν δυνατό, τώρα είναι απαραίτητο.

Η Ελλάδα οφείλει να είναι ουσιαστικά παρούσα. Να προασπίσει τα εθνικά της συμφέροντα. Αλλά και να αναλάβει πρωτοβουλίες για να ενδυναμώσει το ευρωπαϊκό ενδιαφέρον για τα Βαλκάνια, τη σταθερότητα στην περιοχή, τον σεβασμό του Διεθνούς Δικαίου, των σχέσεων καλής γειτονίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, για να σβήσουν οι «μικρές φωτιές αλυτρωτισμού» πριν γίνουν πυρκαγιά.

Πρόκειται για μια θεμελιώδη προϋπόθεση, προκειμένου να μη ζήσουμε την επιστροφή των βαλκανικών «δαιμόνων» του παρελθόντος στην παρούσα συγκυρία.

Κι ένα υστερόγραφο.

Η Ελλάδα υποστηρίζει σταθερά την ευρωπαϊκή προοπτική όλων των γειτόνων της. Είναι στρατηγική της επιλογή. Ταυτόχρονα, έχει αποδείξει εμπράκτως προς τους γείτονές της τη βούληση για σχέσεις αμοιβαίου σεβασμού, συνεννόησης, φιλίας και συνεργασίας. Απαιτεί να κάνουν το ίδιο και εκείνοι.

Ο κ. Γιώργος Κουμουτσάκος είναι τομεάρχης Εξωτερικών της Νέας Δημοκρατίας και βουλευτής Β’ Αθηνών.