Η μαμά σκότωσε την τέχνη

«Εκανα τρεις εκτρώσεις γιατί ήµουν σίγουρη ότι τα παιδιά θα ήταν σκέτη καταστροφή για τη δουλειά μου». Η γιαγιά της performance, Μαρίνα Αμπράμοβιτς, το έχει πει έξω από τα δόντια. «Για εμένα, αυτός είναι ο λόγος που οι γυναίκες δεν είναι τόσο πετυχημένες στον κόσμο της τέχνης όσο οι άνδρες. Υπάρχει αφθονία ταλαντούχων γυναικών. Τότε γιατί οι άνδρες καταλαμβάνουν τις σημαντικές θέσεις; Είναι απλό. Αγάπη, οικογένεια, παιδιά –μια γυναίκα δεν θέλει να τα θυσιάσει. Το ασυμβίβαστο μητρότητας και τέχνης (ή εν γένει ανέφελης δημιουργικότητας) παραμένει ένα ακλόνητο, στερεοτυπικό επιχείρημα στην παλέτα των κατ’ επιλογήν childfree (σ.σ.: ελεύθερες τέκνων). Προφανώς. Δεν είναι εύκολο να γυρνάς στο σπίτι με πληγές και δάκρυα από την τελευταία σου performance-ωδή στον αυτοακρωτηριασμό και να έχεις στο μυαλό σου το «βαβά» που έκανε ο μικρός στον παιδικό.

Ο όρος «τέχνη», βεβαίως, εδώ χρησιμοποιείται προσχηματικά. Εννοείται ότι δεν είναι μόνο οι γυναίκες καλλιτέχνες που δυσκολεύονται να υπάρξουν (και) ως γονείς. Οποιαδήποτε επιθυμεί να είναι ενεργή και προσηλωμένη στη δουλειά της ή τέλος πάντων σε αυτό που έχει να μάθει καλύτερα και ταυτόχρονα να μεγαλώνει παιδιά (όντας αληθινά παρούσα και όχι «τουρίστρια») θα έρθει αργά ή γρήγορα αντιμέτωπη με εύθραυστες ισορροπίες, εξουθενωτικά ωράρια και υπαρξιακά διλήμματα. Διότι, η μητρότητα (και δη η μοντέρνα μητρότητα) είναι συχνά απόλυτα διασπαστική, χρονοβόρος, μια full time και εξόχως στρεσογόνα απασχόληση. Ειδικά το στρες χτυπάει ύψη ρεκόρ για τη μητέρα της νέας χιλιετίας. Πρόσφατη μελέτη στην επιθεώρηση «Αmerican Sociological Review» αποκάλυψε ότι οι μαμάδες είναι σαφώς «πιο στρεσαρισμένες, κουρασμένες και unhappy» από τον χρόνο που αφιερώνουν στην ανατροφή των παιδιών τους σε σχέση με τους μπαμπάδες. Πιθανότατα, εξαιτίας της διαχείρισης πολλαπλών αγγαρειών και κρίσεων που εμπεριέχει ο δικός τους ρόλος σε σχέση με το fun που εμπεριέχει ο ρόλος του μπαμπά.

Σύµφωνοι, η µητρότητα σαφώς ροκανίζει έµπνευση, ενέργεια, ελεύθερο αλλά και βιολογικό χρόνο. Ακριβώς πριν από 365 ημέρες, όταν δηλαδή είχε έρθει στην Αθήνα, η προαναφερθείσα Αμπράμοβιτς δήλωνε χαρακτηριστικά: «Το σώμα το βλέπω σαν ένα αυτοκίνητο. Πρέπει να του δίνεις βενζίνη, λάδια, να φροντίζεις για την καλή λειτουργία του». Υπό αυτό το πρίσμα, η γονεϊκότητα (που επί της ουσίας συνοψίζεται στο να εξασφαλίζεις βενζίνη, λάδια και καλή λειτουργία για άλλα αυτοκίνητα, παραμελώντας σκανδαλωδώς το δικό σου) καταργεί την τέχνη τού να δίνεσαι ολοκληρωτικά σε άλλους τομείς. Σε πρόσφατο πολυσέλιδο αφιέρωμά του στη μακροζωία το αμερικανικό «Time» έθεσε το ερώτημα «Ζουν περισσότερο οι childfree;» και απάντησε με παντελώς αντικρουόμενες έρευνες. Μια έρευνα του 2006 που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «American Journal of Human Biology» διέτρεξε 116 χρόνια γεννήσεων –από το 1886 έως το 2003 –σε τέσσερις επαρχίες της Πολωνίας και αποκάλυψε ότι οι γυναίκες χάνουν 95 εβδομάδες ζωής για κάθε παιδί. Στον αντίποδα αυτής βρίσκεται μια kids friendly έρευνα που δημοσιεύθηκε το 2016 από επιστήμονες του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Σαν Ντιέγκο. Σύμφωνα με αυτή, οι γυναίκες που αποκτούν παιδιά σε μεγαλύτερη ηλικία έχουν 11% μεγαλύτερες πιθανότητες να ζήσουν μέχρι την ηλικία των 90 σε σχέση με εκείνες που τεκνοποιούν σε μικρότερη ηλικία. Η ίδια έρευνα, μάλιστα, κατέδειξε ότι οι γυναίκες που έχουν από δύο έως τέσσερα παιδιά ζουν περισσότερο από εκείνες με ένα παιδί.

Σε πείσµα στερεοτύπων και ερευνών υπάρχουν πάντα εκείνες που συμφιλιώνουν τον μητρικό ρόλο με τη δημιουργία. Θυμάμαι π.χ. πάντα μια παλιά συνέντευξη της ποιήτριας Κικής Δημουλά, στην οποία εξομολογείτο πώς κατάφερνε να γράφει στίχους στο διάλειμμα από τις αλλαγές της πάνας (ή το αντίστροφο). Υπάρχουν, φυσικά, πάντα και εκείνες που καθιστούν τη μητρότητα βασικό τροφοδότη της τέχνης τους. Αναφέρω ενδεικτικά την 51χρονη αμερικανίδα φωτογράφο Τζούλι Μπλάκμον –γνωστή για τα λοξά, αιχμηρά κάδρα της που παρωδούν τη ζωή με τα παιδιά (φωτό). Τέλος, υπάρχει η πλειονότητα με τις απλές «καλλιτέχνιδες» της καθημερινής ζωής. Εκείνες που παρ’ όλη την κούραση, το στρες και την έλλειψη χρόνου δημιουργούν χωρίς να υπονομεύουν ούτε τη μητρότητα ούτε τη ζωή.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 5 Μαρτίου 2017.