Θα είναι το 2017 χρονιά σεισμικών μεταβολών;

Πριν από πέντε αιώνες οι ηγέτιδες δυνάμεις ήσαν η Κίνα, η Αμερική και η Γηραιά Ηπειρος. Μετά κάποιους αιώνες η Κίνα, που είχε περιπέσει στην παρακμή στη διάρκεια της τελευταίας δυναστείας των Τσινγκ μέχρι την επανάσταση του Ντεγκ Σιάο Πινγκ, είναι και πάλι μεγάλη δύναμη. Η εκτίμηση της ριζοσπαστικής αλλαγής που αναμένεται από τη διοίκηση Τραμπ θα προκαλέσει τριγμούς ιδίως στον αδύναμο κρίκο «Ευρώπη»;

Τα όσα είπε ο νικητής υποψήφιος με τις φτωχές αλλά πυκνές φράσεις (των πέντε γραμμάτων κατά μέσον όρο ανά λέξη) προμηνύουν μια ριζική αναθεώρηση της γεωπολιτικής, οικονομικής και πολιτιστικής παράδοσης των τελευταίων ετών. Αν εφαρμόσει τις ιδέες του, θα έχουμε μια διαφορετική Αμερική από αυτήν που γνωρίζαμε και κακίζαμε, και κατά συνέπεια σημαντικές ανατροπές στο παγκόσμιο σύστημα. Φίλος με τον οποίο μοιράστηκα τις σκέψεις μου και που από την Ουάσιγκτον παρακολουθεί στενά τα γεγονότα θεωρεί ότι δεν θα μπορέσει να εφαρμόσει το σχέδιό του σε όλη την έκτασή του, μια και το Κογκρέσο, αν και κυριαρχείται από τους Ρεπουμπλικανούς, θα αρνηθεί αλλαγές που θέτουν σε αμφισβήτηση διεθνείς υποχρεώσεις και δεσμεύσεις δεκαετιών. Παρ’ όλα αυτά θα διακινδυνεύσω να διατυπώσω, έστω ως μορφή σεναρίου, τις προβλέψεις μου.

Η πολιτική Τραμπ έχει τρεις άξονες στους οποίους εδράζει τον στρατηγικό στόχο του να κάνει την Αμερική πάλι μεγάλη ηγέτιδα δύναμη (Great again).

1. Την αναζωογόνηση της υπερχρεωμένης οικονομίας με την απελευθέρωση των αγορών της «σκιώδους τραπεζικής». Με την πράξη Dodd – Frank η διοίκηση Ομπάμα είχε επιβάλει κανόνες στην αρρύθμιστη αγορά χρηματοοικονομικών προϊόντων (hedge funds – CDC – CDOs κ.λπ.), που υπήρξαν η αφορμή για την κρίση του 2007-8. Ο νέος πρόεδρος εξήγγειλε ήδη την επιστροφή στην απορρύθμιση. Ετσι η Νέα Υόρκη θα καταστεί αδιαμφισβήτητος πρωταγωνιστής στην αγορά των πολλών τρισεκατομμυρίων. Ο κίνδυνος επανάληψης του 2007 δεν τον απασχολεί. Αλλά είπαμε, ο Τραμπ είναι ριψοκίνδυνος και αδιαφορεί εμφανώς για τους μελλοντικούς κινδύνους ανισορροπίας.

2. Η πρόθεσή του να μειώσει σημαντικά τους φόρους θα έχει επιπτώσεις στους προϋπολογισμούς του κράτους, με θύματα το όποιο κοινωνικό κράτος και την ίδια την κρατική μηχανή. Ομως θα δυναμώσει τη μεσαία τάξη, που τα τελευταία χρόνια δοκιμάζεται και ριζοσπαστικοποιείται. Η αναπλήρωση των κρατικών εσόδων θα προκύψει από άλλες δύο πολιτικές: την εφαρμογή ευρέος προγράμματος δημοσίων επενδύσεων – υποδομών και τον περιορισμό της παγκοσμιοποίησης σε σχέση με τις εισαγωγές. Οσα προανήγγειλε για απόσυρση από τις τρεις εμπορικές συμφωνίες με την Ευρώπη, τις χώρες της Ασίας και το Μεξικό και τον Καναδά (την TTP, την TTIP και την NAFTA) θα πλήξουν την Ευρώπη και τις χώρες της Ασίας και της Ωκεανίας. Η πολιτική αυτή θα αντισταθμίσει την άνοδο του δολαρίου και συνεπώς την ανταγωνιστικότητα των ΗΠΑ. Αλλά και θα περιορίσει σημαντικά τη μετανάστευση από το Μεξικό.

3. Σε γεωπολιτικό επίπεδο οι αλλαγές θα είναι επίσης ριζοσπαστικές. Η προειδοποίηση ότι οι χώρες του ΝΑΤΟ θα κληθούν να πληρώσουν για τη λειτουργία του προκαλεί ρίγη πανικού στις χώρες της Δύσης. Η πρόθεσή του για στενή συνεργασία με τη Ρωσία του Πούτιν και η σκληρή γλώσσα απέναντι στην Κίνα (αναβίωση της σημασίας της Ταϊβάν, απειλές για φορολόγηση στις εισαγωγές κινεζικών προϊόντων, δυναμική συμπαράσταση με τις χώρες της Ινδοκίνας –κυρίως του Βιετνάμ -στη διένεξη με την Κίνα για θαλάσσια ύδατα) δείχνει την πρόθεσή του να διαρρήξει τη σχέση Ρωσίας – Κίνας. Στο συριακό πρόβλημα, στο πρόβλημα της Κριμαίας και στην αύξηση των πυρηνικών εξοπλισμών η Ρωσία ανταποκρίθηκε άμεσα στις τοποθετήσεις του νέου προέδρου. Θετικά.

Συμπερασματικά η αλλαγή της λογικής για διεθνείς πολιτικοστρατιωτικές και εμπορικές σχέσεις θα ευνοήσει τις ΗΠΑ και αντίστοιχα θα πλήξει την Ευρώπη και την Κίνα. Το μείγμα προστατευτισμού στο εμπόριο και νεοφιλελευθερισμού στις χρηματοοικονομικές αγορές θα εντείνει τις ανισορροπίες στο παγκόσμιο σύστημα.

Η Ευρώπη θα βρεθεί σε έναν κόσμο που χάνει την τάξη του και μεταβαίνει σε κατάσταση που επιβαρύνει σημαντικά τα ήδη σημαντικά προβλήματα της Ενωσης. Η Βρετανία, ξάφνου, θα αντιμετωπίσει το πρόβλημα της οικονομικής της ισχύος στον τριτογενή τομέα, στον οποίο στηρίζει το μέλλον της εκτός Ευρώπης, από εκεί που δεν το περίμενε. Ενώ στο εσωτερικό της η Ευρώπη αμυνόμενη θα αναγκαστεί να ξαναδεί τη μεγάλη αλλαγή που είναι απαραίτητη για την επιβίωσή της. Δηλαδή την αναδιάταξη των δυνάμεών της και την αναθεώρηση της αρχιτεκτονικής της. Ενώ η πολιτική ασφάλειας θα βρεθεί στο κενό, αφενός με την απώλεια του πυρηνικού οπλοστασίου της λόγω Brexit και αφετέρου με τη μείωση της συνεισφοράς των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ. Αλλά και η διαφαινόμενη ad hoc συμμαχία με τη Ρωσία και την Τουρκία πιθανόν να εντείνει τις φυγόκεντρες δυνάμεις στο εσωτερικό της.

Τέλος η Κίνα θα δει ότι η ανάδειξή της σε ηγεμονική οικονομική δύναμη δεν είναι μια υπόθεση αναπόφευκτη αλλά οφείλει να στραφεί στις αδυναμίες της, που ίσως απειλήσουν και το ίδιο το καθεστώς της.

Ο Τραμπ αντιμετωπίζεται πλέον όχι ως ένας λαϊκιστής πολιτικός αλλά ως ένας ριζοσπάστης ηγεμόνας. Η κυβέρνηση που μέχρι στιγμής γνωρίζουμε είναι η πιο συνεκτική κυβέρνηση των ΗΠΑ, όπως ήδη παραδέχονται πολλοί αναλυτές, και η ταχύτητα λήψης αποφάσεων θα είναι ένα σημαντικό στοιχείο που θα παραλύσει προσωρινά τις αντιδράσεις των θιγομένων. Ενας κανονικός οικονομικός Blitzkrieg.

Είναι προφανές ότι αν αυτό το σενάριο επαληθευθεί, όλες οι χώρες στον κόσμο θα υποχρεωθούν να εκτιμήσουν εκ νέου τις στρατηγικές τους, της Ελλάδας του μετέωρου και αργοκίνητου βηματισμού περιλαμβανομένης.

Ο κ. Αντώνης Τριφύλλης είναι τέως στέλεχος της ΕΕ.