Ο σύγχρονος κόσμος εμφανίζεται σχεδόν απογυμνωμένος από χαρισματικούς ηγέτες, οι οποίοι με τις ηγετικές ικανότητες και την ενεργητικότητά τους, σύμφωνα με την άποψη αρκετών, θα μπορούσαν θα επιλύσουν πολλά από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα.
Στη γηραιά ήπειρο κυρίως, η παρουσία της γερμανίδας καγκελαρίου Άνγκελας Μέρκελ μάλλον φαντάζει ως μικρή όαση μέσα σε μια έρημο μετριοτήτων. Επίσης, πλήγμα φαίνεται να αποτελεί η πολιτική αυτοκτονία του ταλαντούχου ιταλού τέως πρωθυπουργού Ματέο Ρέντσι, ο οποίος προκάλεσε την τύχη του με την προκήρυξη δημοψηφίσματος για τις μεταρρυθμίσεις στη χώρα του. Σημειωτέον, η εξουσία του Ρέντσι δεν είχε λάβει ποτέ την επισφράγιση της ετυμηγορίας του ιταλικού λαού.
Από την άλλη πλευρά, ενώ δύσκολα αμφισβητείται η ηγετική επαναστατική φυσιογνωμία του πριν από λίγο καιρό θανόντος κουβανού Φιντέλ Κάστρο, εγείρονται ενστάσεις για το κατά πόσο το ηγετικό του χάρισμα είχε ουσιαστικό αντίκτυπο στη ζωή των συμπατριωτών του.
Γιατί κανείς βέβαια δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι η παρουσία του Κάστρο ήταν ικανή να κατευνάσει τις διαμαρτυρίες των Κουβανών σε μια διαδήλωση. Ωστόσο, το βιοτικό επίπεδο των συμπατριωτών του Κάστρο είχε τρωθεί σημαντικά σε αρκετές περιόδους της διακυβέρνησής του εξαιτίας του αμερικανικού εμπάργκο, όταν εξέλιπε η σοβιετική βοήθεια.
Όσον αφορά στη χώρα μας, ως ο τελευταίος λαοπρόβλητος ηγέτης προβάλλεται από μεγάλη μερίδα πολιτών ο ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ Ανδρέας Παπανδρέου, όμως το έργο του και η πολιτική παρακαταθήκη του αμφισβητούνται.
Επανερχόμενοι στην περίπτωση του Φιντέλ Κάστρο, καθώς η κουβέντα γύρω από την προσωπικότητα και τη δράση του συνεχίζει να συντηρείται ακόμη, αρκετές εβδομάδες μετά το θάνατό του, θα επιχειρήσουμε εδώ μέσα από την παράθεση ευάριθμων επεισοδίων της παιδικής κυρίως ζωής του, να αποδείξουμε ότι ο ηγέτης σε σημαντικό βαθμό γεννιέται και δε γίνεται, ανεξαρτήτως της θετικής ή αρνητικής αποτίμησης του έργου του.
Ταυτόχρονα, ο βίος του Φιντέλ Κάστρο φαίνεται να επαληθεύει τη φροϋδική αντίληψη για την ισχυρή επίδραση της παιδικής ηλικίας στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του ατόμου γενικότερα και του ηγέτη ειδικότερα.
O πατέρας του Φιντέλ Κάστρο, Άνχελ, καταγόταν από τη Γαλικία της Ισπανίας και εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Κούβα, όπου απέκτησε μεγάλες εκτάσεις φυτειών ζαχαροκάλαμου. Ο Φιντέλ υπήρξε καρπός παράνομης σχέσης του πατέρα του με μια αφροαμερικανή μετανάστρια από την Αϊτή, γεγονός που δυσχέρανε τη βάπτισή του ως χριστιανού (έγινε μόλις σε ηλικία οκτώ χρονών) καθώς και την αναγνώρισή του από τον πραγματικό του πατέρα, σε ηλικία δεκαπέντε χρονών.
Το γεγονός αυτό φαίνεται πως άσκησε επίδραση τόσο στη μετ’ έπειτα σχέση με τον πατέρα του, η οποία χαρακτηρίστηκε από διαρκή ένταση όσο και στις σχέσεις που ανέπτυξε ο Φιντέλ Κάστρο με τους συμμαθητές του στα σχολεία ευρωπαϊκών ιεραποστολών όπου φοίτησε ως εσώκλειστος.
Οι συμμαθητές του Κάστρο στα σχολεία αυτά συνήθιζαν να τον αποκαλούν υποτιμητικά «Εβραίο», καθώς είχε μαθευτεί ότι ήταν αβάπτιστος, επιτείνοντας με τρόπο αυτό τις τάσεις απομόνωσής του αλλά κυρίως την εσωτερική του ένταση, η οποία θα εκδηλωνόταν σε κάθε περίσταση στο μέλλον.
Χαρακτηριστική, για παράδειγμα, ήταν η αντίδραση του έφηβου Φιντέλ προς έναν ερωτικό του αντίζηλο για τα μάτια μιας όμορφης Κουβανέζας ονόματι Σαμπέδρο. Ο Φιντέλ επιτίθεται στο συνομήλικό του, αλλά εκείνος αποδεικνύεται δυνατότερος και τον ξυλοκοπεί δημόσια. Ο Κάστρο οργισμένος και ταπεινωμένος το σκάει έχοντας κρύψει κάπου ένα ρεβόλβερ. Απειλεί να σκοτώσει τον αντίζηλό του, ο οποίος διασώζεται χάρη στην αποτελεσματική παρέμβαση ενός καθηγητή.
Αργότερα, βέβαια, θα διακινδυνεύσει ο ίδιος τη ζωή του πολλές φορές και σε αρκετές περιπτώσεις θα διασωθεί από το μένος των αντιπάλων του από καθαρή εύνοια της τύχης, ενώ δε θα διστάσει να θέσει σε κίνδυνο τη ζωή της γυναίκας του Μίρτα και του γιου του Φιντελίτο. Η γυναίκα του τελικά τον εγκατέλειψε εξαργυρώνοντας το γραμμάτιο της δικής του συζυγικής αδιαφορίας και αλαζονείας.
Ο Κάστρο εποφθαλμιούσε να παίξει το ρόλο του «καλόγερου – στρατιώτη», για κάποιους ίσως και να το κατάφερε, ενώ ως πρωτοετής φοιτητής Νομικής στην Αβάνα φερόταν να κυκλοφορεί στην πανεπιστημιούπολη της Αβάνας με το Mein Kampf (Ο Αγών μου) του Χίτλερ, το οποίο παρουσίαζε στους συντρόφους του ως τη νέα Βίβλο.
Η επαναστατική δράση του Κάστρο, δείγματα της οποίας είχε δώσει ο ίδιος αρκετές φορές στη διάρκεια των φοιτητικών του χρόνων, με τη συμμετοχή του στον πόλεμο των συμμοριών της Αβάνας, επισφραγίστηκε από το κίνημα που οργάνωσε στο Μεξικό το 1956, το οποίο οδήγησε τρία χρόνια αργότερα στην έκπτωση του αμερικανοκίνητου δικτάτορα της Κούβας Φουλχένσιο Μπατίστα. Έτσι ο Κάστρο ανήλθε στην εξουσία, στην οποία διατηρήθηκε έως το 2008, δηλαδή για μισό αιώνα.
Προφανώς η απάντηση στο ερώτημα αν ο Φιντέλ Κάστρο υπήρξε πραγματικός επαναστάτης που έθεσε την ευημερία του κουβανέζικου λαού πάνω από τη δική του ιδιοτέλεια κι όχι ένας στυγνός δικτάτορας είναι θέμα ερμηνείας και πολιτικών πεποιθήσεων του καθενός, με έντονο το στοιχείο του υποκειμενισμού. Παρόλα αυτά, η ηγετική του φυσιογνωμία δεν μπορεί να αμφισβητηθεί.
Ο κ. Βασίλης Πλάτης είναι φιλόλογος – δρο Ιστορίας Α.Π.Θ.
