Σπίτια που μιλάνε

Τα σπίτια έχουν φωνή. Δεν είναι, βεβαίως, η φωνή των τοίχων τους ή των αντικειμένων που συσσωρεύονται στα δωμάτιά τους. Είναι οι φωνές των ανθρώπων που έζησαν εκεί, τις οποίες, με λίγη φαντασία, παρατηρώντας γύρω σου τη διακόσμηση, ή, σε περίπτωση εγκατάλειψης, τα ξέφτια του χρώματος στα κουφώματα, στα πατώματα, στο εσωτερικό των ντουλαπιών που χάσκουν, μπορεί να ακούσεις. Οι άνθρωποι αφήνουν τη σφραγίδα τους στα σπίτια όπου κατοίκησαν, αλλά και κάτι άλλο, μεταφυσικό, μια αίσθηση που δεν μπορείς να εξηγήσεις και να περιγράψεις χωρίς τον κίνδυνο να σε περάσουν για τρελό. Κάτι σαν ανάμνηση που μένει να ξεθωριάζει με τους δικούς της ρυθμούς στον άδειο χώρο.

Υπάρχουν, βέβαια, και οι περιπτώσεις των μεγάλων ανθρώπων που ακριβώς επειδή ήταν μεγάλοι, ξεχωριστοί, στοίχειωσαν για πάντα τα σπίτια στα οποία έζησαν. Κάτι τέτοιο ένιωσα όταν κατά τη διάρκεια ενός πρόσφατου ταξιδιού μπήκα στον χώρο όπου έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Χένρικ Ιψεν (φωτό). Ενα διαμέρισμα στο κέντρο του Οσλο όπου η είσοδος επιτρέπεται μόνο με την παρουσία ξεναγού και όπου καλείσαι να κινηθείς-λειτουργήσεις σχεδόν με ευλάβεια. Δεν επιτρέπεται να περιηγηθείς μόνος σου, δεν επιτρέπεται να αγγίζεις ούτε να κάθεσαι –αυτό όχι μόνο στα δωμάτια που έχουν μείνει όπως ακριβώς τα άφησαν ο κορυφαίος θεατρικός συγγραφέας και η σύζυγός του Σουζάνα (τα οποία βλέπεις από απόσταση, πίσω από τις βιτρίνες που έχουν τοποθετηθεί στις πόρτες τους), αλλά και στα άλλα, που έχουν ανακατασκευαστεί και επιπλωθεί με πυξίδα τις παλιές φωτογραφίες.

Ενα σπίτι-µουσείο, λοιπόν, μέσα στα δωμάτια του οποίου μπορούσες ακόμη να ακούσεις το φυλλομέτρημα των χαρτιών του Ιψεν, τους ψιθύρους της Νόρας, της Εντα Γκάμπλερ, του Τζον Γαβριήλ Μπόρκμαν. Ακουγες, όμως, και την ξεναγό, που ήταν εκεί για να διαλύσει με χαριτωμένο τρόπο το όνειρο και να σου μιλήσει για την πραγματικότητα. Να σου γνωρίσει, με αποδείξεις που υπάρχουν σε κάθε γωνιά, τον Ιψεν ως άνθρωπο με προτερήματα, αλλά και με αδυναμίες.

Η «υπερμοντέρνα» για εκείνη την εποχή μπανιέρα αποκαλύπτει την αγάπη του για την καθαριότητα: ο συγγραφέας έπαιρνε απαραιτήτως το μπάνιο του δύο φορές την ημέρα. Το πιάνο, όχι ως όργανο αλλά ως ακριβό έπιπλο-απόδειξη του υψηλού κοινωνικού status των ιδιοκτητών του, αποκαλύπτει την ανάγκη εκείνου και της γυναίκας του (κανένας από τους δύο δεν έπαιζε) για επίδειξη. Το ίδιο και η υπερβολική σε ορισμένα σημεία του σπιτιού πολυτέλεια. Οσο για το πορτρέτο του… μεγάλου εχθρού, του σουηδού δραματουργού Αυγούστου Στρίντμπεργκ, τοποθετημένο στο γραφείο του για να το βλέπει καθημερινά, να πεισμώνει-φουντώνει και να δίνει τον καλύτερο εαυτό του στο γράψιμο, όπως ο ίδιος ο Ιψεν είχε πει, φανερώνει το καυστικό χιούμορ του.

Μισή ώρα ξενάγηση στον χώρο του, και έμαθα περισσότερα πράγματα για τον δημιουργό από όσα είχα μάθει μέσα από τα βιβλία μου. Το σπίτι μίλησε στην καρδιά μου, όπως είχε μιλήσει δύο χρόνια νωρίτερα στη Στοκχόλμη το σπίτι του Στρίντμπεργκ. Και εκείνο το είχα επισκεφθεί. Πάντα στα μέρη που πηγαίνω μου αρέσει να ανακαλύπτω τις κατοικίες (και τις τελευταίες κατοικίες) των ανθρώπων που θαυμάζω. Για τη γνώση αλλά και για την τρυφερή αίσθηση που μου χαρίζουν. Για τη συγκίνηση που νιώθω όταν ξαφνικά βρίσκομαι στη φωλιά που γέννησε τα κείμενα, τους πίνακες, τα γλυπτά, τις ιδέες που επηρέασαν και τη δική μου ζωή. Ηταν η επίσκεψη στην κατοικία του Ιψεν μία από τις πιο σημαντικές στιγμές του ταξιδιού μου. Θαύμασα τους ανθρώπους που τη φροντίζουν με τόση αγάπη και την αξιοποιούν τουριστικά με σεβασμό και αξιοπρέπεια.

Δεν μπόρεσα, δυστυχώς, να αποφύγω τις συγκρίσεις όταν την επομένη της επιστροφής μου πέρασα για μία ακόμη φορά μπροστά από το κλειστό, εντελώς παραμελημένο διαμέρισμα της Πατησίων όπου έζησε η Μαρία Κάλλας. Θυμήθηκα και το ρημαγμένο σπίτι στο οποίο πέθανε ο Παλαμάς, το θλιμμένο νεοκλασικό του Λαπαθιώτη, τη βίλα του Τσαρούχη που σταμάτησε να λειτουργεί ως μουσείο επειδή είχε υγρασία… Γεμάτες από σπίτια που «μιλάνε» οι ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, γεμάτη από σπίτια που κλαίνε η Αθήνα. Εμείς περνάμε έξω από αυτά αδιάφοροι ή αναθεματίζοντας, στην καλύτερη περίπτωση, το κράτος που τα άφησε να φτάσουν σε αυτό το χάλι. Περιμένοντας την οριστική κατάρρευσή τους.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 25 Σεπτεμβρίου 2016