Είχαμε εκφράσει την ελπίδα σε πρόσφατη επιφυλλίδα μας («Το Βήμα» της Κυριακής, 21/08/2016) ότι σύντομα θα επανέλθουμε, για να εξετάσουμε έστω και ακροθιγώς το ζήτημα του κατά πόσον η ενασχόληση με την αρχαία ελληνική φιλολογία και εν γένει η εξοικείωση με την κλασική παράδοση θα μπορούσαν να εμψυχώσουν κυρίως τη νέα γενιά της πατρίδας μας στην εναγώνια προσπάθειά της να σφυρηλατήσει τη δική της ανόθευτη ταυτότητα ενάντια στην κυριολεκτικά ανδραποδιστική επέλευση της σημερινής κοινωνικής, πολιτικής και πρωτίστως ηθικής κρίσης. Σκοπός μας τότε ήταν να αναδείξουμε εν αρχή τον πρωτοποριακό χαρακτήρα της τρέχουσας επιστημονικής έρευνας στα ποικίλα πεδία της αρχαίας ελληνικής φιλολογίας, προσδίδοντας αφενός ιδιαίτερη έμφαση στους σημαντικούς τομείς που σχετίζονται με την εφαρμογή και τη μελέτη πολύπλευρων και πολυδύναμων λογοτεχνικών θεωριών και εξηγητικών πρακτικών στο ευρύτερο πλαίσιο της διερμηνείας των αρχαίων κειμένων, και αφετέρου υπογραμμίζοντας τη ραγδαίως εξελισσόμενη και διεθνώς επικρατούσα τάση να προσεγγίζουμε ειδικότερα το αττικό δράμα ως κείμενο και συνάμα ως έμβια και ζέουσα παραστάσιμη ύλη. Αταλάντευτη παραμένει η πεποίθησή μας ότι ο ιδιαζόντως νεωτερικός και συχνότατα ρηξικέλευθος τρόπος με τον οποίον οι σύγχρονοι μελετητές επιχειρούν να προσπελάσουν στη βαθύτερη ουσία της αρχαιοελληνικής μας παράδοσης θα μπορούσε να λειτουργήσει ως εμπνέον κίνητρο για γόνιμο αναστοχασμό παραδεδομένων γνώσεων και αξιών και ταυτοχρόνως εξυγιαντικό ανακαινισμό παρελθοντικών αντιλήψεων και νοοτροπιών.
Στην παρούσα επιφυλλίδα κρίνουμε σκόπιμο να επιτονίσουμε εν πρώτοις τον σημαντικό βαθμό, στον οποίο έχουν αξιοποιηθεί τα τεχνολογικά μέσα και ιδίως τα διαδικτυακά εργαλεία, προκειμένου να διευκολυνθούν οι κλασικοί φιλόλογοι στις σύντονες προσπάθειές τους να εκδώσουν και να υπομνηματίσουν τα αρχαία ελληνικά κείμενα, και συνακόλουθα την εύλογη βαρύτητα που δικαίως έχει προσδοθεί στην εξέταση της εξέλιξης της αθηναϊκής δημοκρατίας ανά τους αιώνες και στη διερεύνηση των πολλαπλών σημείων επαφής της με φιλολαϊκά πολιτικά μορφώματα και κινήματα του καιρού μας. Η αμιγώς ελληνική σύλληψη της δημοκρατίας θεωρείται φαινόμενο απαράβλητο σε διαχρονική σπουδαιότητα και απαραλλήλιστο σε πολιτική, κοινωνική και ηθική ευμηχανία και πολυτροπία, τωόντι rara avis μέσα σε έναν αρχαίο κόσμο απολυταρχικού πνεύματος και δυναστευτικής καθυπόταξης των πολύπαθων λαϊκών μαζών.
Αποτελεί πλέον ασύγγνωστη παρανόηση των πραγμάτων το μέχρι πρότινος ομολογουμένως ευρέως διαδεδομένο μύθευμα, ότι ο ερευνητής της λογοτεχνικής κληρονομιάς μας ουσιαστικώς προσομοιάζει με εύορκο πλην φυγόκοσμο σκαπανέα του ένδοξου παρελθόντος, εντελώς αποκομμένο συν τοις άλλοις από τις τεχνολογικές ευχέρειες της εποχής μας. Συμβαίνει όμως το ακριβώς αντίθετο. Οι σύγχρονοι μελετητές της αρχαιότητας όχι μόνον έχουν αξιοποιήσει στο έπακρο τις διευκολύνσεις που τόσο γενναιόδωρα προσφέρει η επιστήμη της πληροφορικής αλλά συνάμα ύστερα από επίπονες προσπάθειες έχουν κατορθώσει να δημιουργήσουν ένα κυριολεκτικά δικό τους διαδικτυακό περιβάλλον μέσα στον αχανή κυβερνοχώρο, εντός του οποίου έχουν στηθεί έμπεδες γέφυρες επικοινωνίας μεταξύ επιστημόνων διαφόρων εθνικοτήτων, καθώς επίσης έχουν αναπτυχθεί αδιαλείπτως εμπλουτιζόμενες βάσεις δεδομένων, πολύχρηστα ηλεκτρονικά λεξικά και απειράριθμα παρόμοια εκδοτικά και επεξηγητικά ψηφιακά βοηθήματα. Προκαλεί, νομίζουμε, εύλογη εντύπωση και μόνο το γεγονός ότι οι κλασικοί φιλόλογοι όπου γης έχουν στις μέρες μας ανά πάσα στιγμή τη δυνατότητα πρόσβασης σε όλα τα κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, τα οποία απόκεινται πλέον σε ειδική βάση δεδομένων, υποστηριζόμενη μάλιστα από άρτια οργανωμένο και εξαιρετικά ενημερωτικό ιστοχώρο με τις συναφείς υποβοηθητικές ιστοσελίδες του και τους ευχείριστους υπερσυνδέσμους του (Thesaurus Linguae Graecae). Εξυπακούεται ότι το Διαδίκτυο επίσης γέμει εύχρηστων αποδελτιωτικών εργαλείων, τα οποία επιτρέπουν σε κάθε ενδιαφερόμενο να αναδιφήσει έναν μεγάλο αριθμό σχολιασμένων εκδόσεων, υπομνηματισμένων έργων, επιστημονικών μονογραφιών και ερευνητικών περιοδικών.
Επιπροσθέτως, αξίζει να επισημανθεί ότι παρατηρείται εσχάτως στον δυτικό κόσμο αναρρίπιση του ενδιαφέροντος για την αναλυτική σπουδή της σταδιακής ωρίμασης και βαθμιαίας διαμόρφωσης της αθηναϊκής δημοκρατίας μέσα από εμπερίστατες πραγματείες, εμβριθέστατη αρθρογραφία και εύκαρπες συνεδριακές εκδηλώσεις, οι οποίες εν πολλοίς ερείδονται στις προαναφερθείσες ακένωτες πηγές ψηφιοποιημένων πληροφοριών και εξηλεκτρονισμένων δεδομένων. Τέτοιες έγκυρες και έγκριτες επιστημονικές δράσεις αποσκοπούν στο να αναδείξουν τις όντως αξιόλογες ομοιωματικές αναλογίες μεταξύ της αρχαιοελληνικής έννοιας της δημοκρατίας ως αενάως αυτοθεσμιζόμενου πολιτεύματος και της σύγχρονης πολιτικής θεωρίας, η οποία κυρίως στις θεσμικά κατοχυρωμένες κοινοβουλευτικές δημοκρατίες της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής αρύεται πληθώρα διδαγμάτων από την αρχαία οπτική της «λαοκρατικής διακυβέρνησης», δηλαδή από αυτό που ορθώς χαρακτηρίστηκε από την αττική ρητορεία ως πρωτίστως διαδικασία εν προόδω σε αντίθεση με την εγκαθήλωση και την αποτελμάτωση της αυταρχικής εξουσίας. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι η αρχαιοελληνική τήρηση της δημοκρατικής νομιμότητας ως άκρως έγκοπο αλλά λίαν αξιοτίμητο αγώνισμα στην πολιτική κονίστρα συνέχει ως κοινός παρανομαστής όλες τις τρέχουσες προσεγγίσεις στο αντιπροσωπευτικό πολίτευμα, σύμφωνα με τις οποίες οι δημοκρατικοί θεσμοί επιτρέπουν σε έναν λαό την ελευθερία της επιλογής, ακόμη κι αν αυτό το αγαθό οδηγεί ενίοτε σε εσφαλμένες αποφάσεις και μεροληπτικές προκρίσεις. Επομένως, και σε αυτόν τον τομέα η αρχαία Ελλάδα, όπως μάλιστα αναδεικνύεται σήμερα μέσα από την απολύτως εκσυγχρονισμένη και τεχνολογικά αρτιωμένη επιστημονική έρευνα, συμβάλλει σε σημαντικό βαθμό στο να πραγματώσουμε εκείνο το τόσο επιπόθητο για την εποχή μας σεφερικό πρόταγμα: να «πλύνουμε την όρασή μας» και να αντικρίσουμε τον περίγυρό μας με άλλα μάτια.
Ο κ. Ανδρέας Γ. Μαρκαντωνάτος είναι αναπληρωτής καθηγητής της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ