Στη βιβλιοθήκη του καλοκαιρινού σπιτιού βρήκα και ξαναδιάβασα «Το δαιμόνιο» του Γιώργου Θεοτοκά. Γράφω «ξαναδιάβασα» όχι με την έννοια της επανάληψης αλλά με αυτήν της φρέσκιας ανάγνωσης, κάτι σαν αυτό που οι Αγγλοσάξονες ονομάζουν revisited. Είναι κατά βάση ένα προγραμματικό μυθιστόρημα για το πώς το ατομικό δαιμόνιο (η τέχνη; η δημιουργική τρέλα; η φαντασίωση; η ψευδαίσθηση; ο μεγαλοϊδεατισμός;) μπορεί να οδηγήσει στη συντριβή, όπως μπορεί να οδηγήσει και στη λύτρωση. Μπορούμε να βρούμε στο «Δαιμόνιο», ένα μυθιστόρημα που κυκλοφόρησε το 1939, την ίδια ιδέα περί ατομικότητας που ο Θεοτοκάς είχε αναπτύξει δέκα χρόνια νωρίτερα, το 1929, στο πρωτοποριακό δοκίμιό του «Ελεύθερο πνεύμα». Βέβαια ένα μυθιστόρημα για να διαβαστεί δεν αρκεί να είναι προγραμματικό. Και αν το ολιγοσέλιδο «Δαιμόνιο» διαβάζεται σήμερα με τόσο ενδιαφέρον είναι γιατί έχει πολύ καλή πλοκή. Από την πρώτη σελίδα ως την τελευταία ο αναγνώστης παρακολουθεί, με κομμένη την ανάσα, την τύχη της νησιώτικης οικογένειας Χριστοφή (πατέρας, μητέρα, δύο γιοι, μία κόρη) που καταστρέφονται όλοι, μέχρι θανάτου, από το δαιμόνιο. Μόνο ο ένας γιος σώζεται που κατορθώνει να καταστείλει το δαιμόνιο εγκαταλείποντας πατρίδα και οικογένεια, αλλάζοντας εντελώς ρότα και εξαφανίζοντας την ταυτότητά του. Αλλά και σ’ αυτόν η θαμμένη μνήμη του δαιμονίου βγαίνει κάπου-κάπου στην επιφάνεια και είναι η αιτία της δυστυχίας του.
Ο αφηγητής του Θεοτοκά –που θα μπορούσε να ήταν και ο ίδιος ο συγγραφέας –έχει και αυτός το δαιμόνιο, θα λέγαμε το δαιμόνιο της δημιουργικής αφήγησης. Δεν είναι όμως ένας αποστασιοποιημένος αφηγητής αλλά ένας κανονικός ήρωας. Και η σχέση του, ακόμη και ερωτική, με τα μέλη της οικογένειας Χριστοφή είναι αυτή που οδηγεί την πλοκή, ρυθμίζει τις αφηγηματικές εκπλήξεις και αποκαλύψεις (και «Το δαιμόνιο» έχει πολλές) και μας ανοίγει τις πόρτες προς τον ψυχισμό των άλλων ηρώων.
Μετά τη σειρά για το «Μυθιστόρημα» που το ένθετο των «Βιβλίων» έχει αρχίσει εδώ και μερικές εβδομάδες, με μεγάλη ανταπόκριση απ’ ό,τι φαίνεται, η επόμενη εκδοτική πρότασή μας είναι να ξαναδιαβάσουμε μερικά μυθιστορήματα της λογοτεχνίας μας.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
