Στην Ελλάδα τού 2016 είναι μια καραμέλα που κυκλοφορεί σε όλες τις πιθανές γεύσεις. Οι ειδικοί ψυχικής υγείας εκτιμούν ότι έως το 2020 θα είναι η δεύτερη αιτία νοσηρότητας στον κόσμο (θυμάμαι ένας έλλην ψυχίατρος είχε πολύ εύστοχα σχολιάσει προ ολίγων ετών: «Οταν μια νόσος φτάνει στο 50% του παγκόσμιου πληθυσμού, δεν θέλει θεραπεία, θέλει επανάσταση»). Και όμως, η κατάθλιψη άργησε να κατακτήσει την Ιαπωνία. Οχι επειδή η χώρα του Σίνζο Αμπε δεν έχει ανθρώπους βουτηγμένους στον ζόφο (θυμίζω ότι μόνο το 2014 αυτοκτόνησαν 25.000 Ιάπωνες, τουτέστιν 70 ημερησίως!). Απλώς η κατάθλιψη (εννοούμε την ήπιας μορφής) ήταν πολιτισμικά ασύμβατη. Κάτι σαν τους ιεραποστόλους που αιώνες ολόκληρους αγωνίζονταν να πλησιάσουν την εκουσίως απομονωμένη Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου. Μέχρι το 1854 όποιος είχε αποπειραθεί να αποβιβαστεί στα νησιά της ξεπαστρευόταν με συνοπτικές διαδικασίες. Ετσι και η συγκεκριμένη ψυχική πάθηση. Μόλις έκανε να ακουμπήσει το ραχιτικό πόδι της, την έσπρωχναν μακριά ή την έριχναν στην άβυσσο του Ειρηνικού.
Αυτό συνέβαινε τουλάχιστον μέχρι το 1999. Ο όρος «κατάθλιψη» χρησιμοποιούνταν αποκλειστικά σαν εξωτική jargon σε κλειστούς ψυχιατρικούς κύκλους. Οι Ιάπωνες αρνούνταν να ενστερνιστούν έναν «νεολογισμό» που δεν ταίριαζε με την ιδιοσυγκρασία της χώρας τους. Για 1.500 χρόνια ο βουδισμός ενθάρρυνε την αποδοχή της «θλίψης» και αποθάρρυνε από αυτό το φρενήρες κυνήγι της «ευτυχίας» (από τα πλέον απέλπιδα χόμπι της Δύσης). Στην ιαπωνική μυθολογία, οι ιστορίες δεν είχαν happy end, στην ιαπωνική λογοτεχνία και την τέχνη η ευτυχία ήταν πάντα πεπερασμένη, φευγαλέα, η μελαγχολία έμοιαζε ένα καλοδεχούμενο σύμπτωμα ευαισθησίας που δεν έπρεπε να ιατρικοποιηθεί. Οχι ότι οι Ιάπωνες δεν είχαν ποτέ τα «κάτω» τους. Απλά όταν η διάθεσή τους «σκούραινε» λίγο, φρόντιζαν να το αποσιωπούν, να την καμουφλάρουν, να την ξανοίγουν με λίγο χρώμα από τις ανθισμένες κερασιές. Ακόμη και όταν τα συμπτώματα έβγαζαν μάτι, οι γιατροί απέφευγαν τη συγκεκριμένη διάγνωση και συνιστούσαν ξεκούραση. «Το υπουργείο Υγείας θεωρούσε την κατάθλιψη μια κακιά λέξη», σύμφωνα με τον Γιούκιο Σαΐτο, ο οποίος συνέβαλε στη δημιουργία της Εθνικής Γραμμής Ψυχικής Υγείας (το 1971!).
Ως εκ τούτου, οι δυτικοθρεμμένες φαρμακοβιομηχανίες ήταν απελπισμένες: είχαν ανακαλύψει έναν καταραμένο τόπο όπου τα αντικαταθλιπτικά δεν έπιαναν μία και έπρεπε να εφεύρουν άλλα «Prozac Nations». Ωσπου κάποια φαρμακοβιομηχανία αποπειράθηκε να αλλάξει το αμπαλάζ. Πούλησε την ήπια κατάθλιψη με το παρατσούκλι «kokorο no kaze» (κρυολόγημα της ψυχής). Με λίγα λόγια: μπορεί να συμβεί σε οποιονδήποτε και θεραπεύεται με ένα χαπάκι. Και μπουμ, άγγιξε μια εύθραυστη ιαπωνική χορδή! Μεταξύ 1998 και 2003 οι πωλήσεις των αντικαταθλιπτικών πενταπλασιάστηκαν, σταμάτησαν αισίως τα μυστικά και οι ψίθυροι, διάσημοι Ιάπωνες άρχισαν αιφνιδίως να εξομολογούνται το δικό τους επώδυνο φλερτ (π.χ. η ηθοποιός Νανά Κινόμι μίλησε το 2000 για την επιλόχειο κατάθλιψή της, ενώ το 2004 μαθεύτηκε ότι η ίδια Μασάκο, μια αληθινή «πριγκίπισσα των λυγμών», ακολουθεί ειδική αγωγή). Από το 1990 έως το 1995 μόλις 27 βιβλία είχαν κυκλοφορήσει με θέμα την κατάθλιψη. Από το 1999 έως το 2004 είχαν φτάσει τα 177! Η νέα νόσος δεν ήταν πια απλώς αποδεκτή. Ηταν très à la mode.
Σήµερα και στην Ιαπωνία η κατάθλιψη έχει γίνει καραμέλα. Οπως έγραφε μάλιστα πρόσφατα o Κρίστοφερ Χάρντινγκ στην ιστοσελίδα του BBC, από πέρυσι που εγκαινιάστηκαν και τα «stress tests» στους χώρους εργασίας (οι εργαζόμενοι συμπληρώνουν ειδικά ερωτηματολόγια τα οποία μελετώνται από ειδικό ιατρικό team για την ανίχνευση πιθανών συμπτωμάτων), η κατάσταση έχει φτάσει στο άλλο άκρο: εργαζόμενοι προφασίζονται καταθλιπτικά επεισόδια-μαϊμού για να την «κάνουν» από το γραφείο κ.ο.κ. Οπως και να ‘χει, ο αποστιγματισμός τής εν λόγω ψυχικής νόσου στη Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου είναι γεγονός. Δεν γίνεται, όμως, αυτή η κατάθλιψη à la japonaise να μη σε κάνει να νιώθεις σοκ και δέος μπροστά στην παντοδυναμία των φαρμακοβιομηχανιών.
Να μη σε κάνει να διερωτάσαι απλοϊκά: «Τελικά τι έρχεται πρώτα; Η νόσος ή το χάπι;».
* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 31 Ιουλίου 2016
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
