Ο εσωτερικός εχθρός της Βρετανίας

Η δημοκρατία βρίσκεται σε κίνδυνο. Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι καθηλωμένες στην πιο περίεργη προεκλογική περίοδο που μπορεί κανείς να σκεφθεί, με αουτσάιντερ του λαϊκισμού να απειλούν να ανατρέψουν τους κομματικούς μηχανισμούς. Η Βραζιλία έχει παραλύσει από μία συνταγματική κρίση. Οι Ευρωπαίοι εντοπίζουν τα δεινά τους στο δημοκρατικό έλλειμμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Και στη Βρετανία, το όραμα της επανακτηθείσας εθνικής κυριαρχίας υποδαυλίζει την εκστρατεία υπέρ της αποχώρησης από την ΕΕ. Αλλά οι προσπάθειες αποκατάστασης της «κυριαρχίας του λαού» μπορεί να επιφέρουν διχασμό. Οι παραδοσιακοί θεωρητικοί της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας είναι επιφυλακτικοί απέναντι στην άμεση δημοκρατία.

Τα δημοψηφίσματα, για παράδειγμα, ενέχουν σοβαρούς κινδύνους. Καθώς για ένα περίπλοκο ζήτημα καλείται κάποιος να απαντήσει με ένα «ναι» ή «όχι», αυτή η επιλογή γίνεται υπαρξιακή – μία πιθανή πηγή μακροπρόθεσμων διαιρέσεων. Αυτό ακριβώς συμβαίνει στη Βρετανία σήμερα. Αλλά δεν υπάρχει τρόπος να ξεφύγει κανείς από την πολυπλοκότητα του βρετανικού δημοψηφίσματος – απλά επανεμφανίζεται στην αβεβαιότητα που περιβάλλει το τι μπορεί να σημαίνει η ψήφος του κάθε στρατοπέδου. Η παραμονή στην ΕΕ μπορεί να σημαίνει τη διατήρηση μίας «ημι-σύνδεσης» και ενδεχομένως περισσότερες απαλλαγές και εξαιρέσεις από τους κοινούς κανόνες – η πορεία που ο πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον δείχνει να προτιμά.

Αλλά μπορεί επίσης να σημαίνει την προσπάθεια διαχείρισης μίας σειρά ζητημάτων – από την ασφάλεια ως το προσφυγικό και την οικονομία – στα οποία η Βρετανία δεν μπορεί να αντεπεξέλθει από μόνη της. Αυτό φυσικά, απαιτεί μεγαλύτερη ενσωμάτωση. Οι επιπτώσεις της αποχώρησης από την ΕΕ, το Brexit, είναι ακόμη πιο δύσκολο να προβλεφθούν. Τι θα συμβεί αν η Βρετανία αποφασίσει να ξεκινήσει τη διαδικασία αποχώρησης που προβλέπει η Συνθήκη της Λισσαβόνας; Θα μπορέσει να παραμείνει στον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο, όπως η Νορβηγία; Η θα πρέπει να συνάψει διμερείς συμφωνίες, όπως η Ελβετία;

Η μήπως θα καθιερώσει μία ζώνη ελεύθερου εμπορίου, όπως η Βοσνία, η Ουκρανία και η Αλβανία; Θα συμμετέχει η Βρετανία στις διαπραγματεύσεις για την TTIP ως ξεχωριστός εταίρος; Οπότε η ψήφος «ναι ή όχι» στις 23 Ιουνίου δεν θα λύσει τίποτα. Αλλά το πρόβλημα δεν σταματά εκεί. Οι διαπραγματεύσεις για τις λεπτομέρειες της σχέσης της Βρετανίας με την Ευρώπη θα διαρκέσουν χρόνια, όποιο και αν είναι το αποτέλεσμα και η πόλωση που θα επέλθει με το δημοψήφισμα θα διαρκέσει ακόμη περισσότερο. Για χώρες όπως η Ελβετία, η οποία εφαρμόζει μία πραγματικά άμεση δημοκρατία, τα δημοψηφίσματα δεν προκαλούν τέτοια πόλωση. Επειδή συμβαίνουν συχνά, τα στρατόπεδα αλλάζουν με τον καιρό και από θέμα σε θέμα, που σημαίνει ότι μία και μόνο ψήφος δεν αφήνει βαθιές διαχωριστικές γραμμές στο εκλογικό σώμα.

Στρεφόμενη στους μηχανισμούς της άμεσης δημοκρατίας, η Βρετανία υπονόμευσε την ικανότητά της να διευθετεί τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει με τρόπο που να παράγει σταθερότητα. Τέτοιες διαιρέσεις μπορούν να γεφυρωθούν με το πέρασμα πολλών χρόνων. Μπορούν να διαρκέσουν παραπάνω από τις συνθήκες που τις γέννησαν και συχνά χρειάζονται πολλές γενεές για να εκλείψουν. Για παράδειγμα, η Μεσογειακή Ευρώπη ακόμη ασχολείται με το ζήτημα της δύναμης της Καθολικής Εκκλησίας και η Νότια Αμερική με την κληρονομιά της δουλείας και τον Εμφύλιο Πόλεμο. Το αποτέλεσμα είναι εντάσεις, πολιτικά εμπόδια και ανικανότητα μεταρρυθμίσεων ή εκσυγχρονισμού. Προκηρύσσοντας δημοψήφισμα, η Βρετανία προκάλεσε μία βαθιά και σοβαρή σύγκρουση στην πολιτική της σφαίρα. Βρίσκεται μπροστά στον κίνδυνο του διχασμού και μίας κοινωνίας σε τέλμα.