Η Ευρώπη του Σόιμπλε: ανάμεσα σε κρίσεις και ευκαιρίες

«Πόσο χαρούμενος είμαι που δεν μ’ αρέσει το σπανάκι. Γιατί αν μου άρεσε, θα το έτρωγα, αυτό το απαίσιο πράγμα».

Η φράση αυτή, το παράδοξο, είναι από το βιβλίο του Watzlawick «Πόσο πραγματική είναι η πραγματικότητα», στο οποίο ο διάσημος ψυχολόγος διατείνεται ότι η πεποίθηση πως υπάρχει μία μόνο πραγματικότητα είναι μια επικίνδυνη αυταπάτη. Και ότι υπάρχουν περισσότερες πραγματικότητες, συχνά αντιφατικές μεταξύ τους.

Ο δόκτωρ Σόιμπλε είναι ένας από τους τελευταίους ευρωπαϊστές μοϊκανονούς της γενιάς μου. Δεν γράφει συχνά κείμενα. Η προηγούμενη φορά ήταν πριν από δύο χρόνια, όταν επεσήμανε την ανάγκη για ενίσχυση της ευρωζώνης και πρότεινε μια σειρά αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας της. Προ ημερών δημοσιεύτηκε ένα εκτεταμένο άρθρο του στη «FAZ» για την εικόνα της Ευρώπης, όπως σήμερα τη φωτογραφίζει μέσα από την πάγια οπτική του. Σκέφτηκα πως έχει ενδιαφέρον να περιδιαβούμε το κείμενο και να περιγράψουμε βασικά σημεία της σκέψης του, ανεξάρτητα αν συμφωνούμε ή όχι. Προσωπικά πιστεύω ότι ο δόκτωρ είναι από τους λίγους πολιτικούς που παρουσιάζουν μια κάπως πιο ολοκληρωμένη εικόνα μιας πολύπλοκης κατάστασης, αλλά προτιμώ τις λιγότερο επεξεργασμένες και πιο ενθουσιώδεις προσεγγίσεις του γάλλου υπουργού Οικονομικών Μακρόν σχετικά με το μέλλον της Ευρώπης. Συμφωνώ δε με τον κ. Βαρουφάκη που σε στιγμές έκστασης χαρακτήρισε τον Β.Σ. μεγάλο ευρωπαίο διανοούμενο. Σε αντίθεση με συντρόφους του πνευματικούς νάνους που ειρωνεύτηκαν την αναπηρία του.

Η δύναμη της ανάλυσής του έγκειται στη χρήση της «διαλεκτικής των αντιθέσεων» προκειμένου να προσεγγίσει την πραγματικότητα. Πράγματι, όπως θα δείτε, ο Β.Σ. καταγράφει τα χαρακτηριστικά της εποχής μας αναδεικνύοντας δύο αντίθετες δυνάμεις που συνυπάρχουν. Η μία ωθεί σε περισσότερη Ευρώπη και η άλλη στη διάλυσή της.

Αλλά ας δούμε εν συντομία τη ροή της σκέψης του.

1. Οι προκλήσεις της εποχής μας, του 21ου αιώνα, οδήγησαν την Ευρώπη σε μια δέσμη κρίσεων (κρίση του ευρώ, Ουκρανία, μεταναστευτικές ροές, τρομοκρατικές επιθέσεις) που απαιτούν περισσότερη ενότητα και καλύτερη διαχείριση από τους θεσμούς και τα κράτη-μέλη. Ταυτόχρονα οι κρίσεις μοιάζουν να απειλούν το οικοδόμημα της ΕΕ.

2. Η Ευρώπη δεν είναι πάντα η αιτία των κρίσεων. Στην περίπτωση του ευρώ είναι, όχι όμως στην ουκρανική κρίση, αιτία της οποίας ήταν ο φόβος από την ελκυστικότητα που ασκεί η ΕΕ σε χώρες γειτονικές μας. Παράδειγμα, η Ρωσία που ένιωσε να απειλείται η σφαίρα επιρροής της από την επιθυμία της Ουκρανίας να προσεγγίσει δομικά την Ενωση.

3. Δεν τίθενται σε αμφισβήτηση οι θεμελιώδεις αρχές της Ευρώπης αλλά η διαχειριστική ικανότητά της. Ετσι η προσήλωση στη Δημοκρατία, στο κράτος δικαίου, στην ελεύθερη οικονομία συνυπάρχει με τη βραδυκίνητη λήψη αποφάσεων, την αδυναμία χάραξης κοινής εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας μεταναστευτικής πολιτικής κ.τ.λ.

4. Ο βασικός λόγος της διαχειριστικής ανεπάρκειας είναι η προσήλωση στην κυριαρχία των εθνικών κρατών, που φυσιολογικά επιτείνεται σε περιόδους κρίσης, με αποτέλεσμα να αναστέλλεται η εκχώρηση εξουσίας στο υπερεθνικό όργανο, την Ενωση, που όμως είναι η μόνη που μπορεί να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της παγκοσμιοποίησης.

5. Η βρετανική κρίση απέδειξε ότι η Ευρώπη οφείλει να λύσει τον γόρδιο δεσμό με την επιστροφή σε χώρες που το επιθυμούν μέρος της εθνικής κυριαρχίας. Αυτή η κίνηση καθιστά απαραίτητη την εμβάθυνση και την ενδυνάμωση της ΟΝΕ.

6. Στο μέτρο που η πολιτική ενοποίηση έχει απομακρυνθεί, είμαστε υποχρεωμένοι να εργαζόμαστε και διακυβερνητικά. Αυτό σημαίνει την ανάγκη συμβιβασμών. Στην περίπτωση της Ελλάδας οι περισσότεροι υπουργοί Οικονομικών συμφωνήσαμε ότι η λύση είναι η προσωρινή έξοδος της χώρας από το ευρώ με ευρωπαϊκή στήριξη ώστε να ανακτήσει την απαραίτητη ανταγωνιστικότητα με εργαλείο το νόμισμα. Οι αρχηγοί κρατών όμως θεώρησαν ότι κάτι τέτοιο μπορούσε να προκαλέσει απρόβλεπτες συνέπειες για το ευρώ. Και έτσι ο Τσίπρας αποδέχθηκε να εφαρμόσει το πρόγραμμα ώστε να συνεχίσουμε τη βοήθεια.

7. Η τραπεζική ένωση ήταν απαραίτητος συμβιβασμός για την ευστάθεια του οικονομικού συστήματος, η αλλαγή των συνθηκών δεν έχει πιθανότητες επιτυχίας. Η ολοκλήρωσή της όμως με την ανάληψη των εγγυήσεων καταθέσεων από την Κοινότητα είναι αδύνατη όσο οι τράπεζες δεν απογαλακτίζονται πλήρως από τη στήριξη των εθνικών προϋπολογισμών μέσω ελέγχου της ποσότητας αγοράς των κρατικών ομολόγων.

Ο υπουργός καταλήγει: «Η επιθυμία για περισσότερη Ευρώπη και η πραγματικότητα που βιώνουμε βρίσκονται σε αντίθεση. Ωστόσο δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Ευρώπη κινήθηκε προς την ολοκλήρωση όσο αντιμετώπιζε μια κρίση. Οταν περνούσε η κρίση η Ευρώπη εφησύχαζε. Συνεπώς οι σημερινές κρίσεις είναι ταυτόχρονα και ευκαιρίες».

Η διαλεκτική μέθοδος που χρησιμοποιεί ο Β.Σ. περιορίζει σε έναν βαθμό την αστοχία στην εξήγηση των φαινομένων. Αλλά έχει από καιρού εγκαταλειφθεί από πολλούς που θεωρούν ότι είναι κάτοχοι της μιας αλήθειας. Με σοβαρές συνέπειες όταν πολιτικές συγκρούονται μετωπικά με την πραγματικότητα, με γνωστά σε όλους μας αποτελέσματα. Που τα βιώνουμε τον τελευταίο χρόνο επώδυνα και αδιέξοδα. Με συνεχείς ανατροπές και παράδοξα, όπως το παράδοξο της εισαγωγής, που μας οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια στο να φάμε το σπανάκι και να πούμε κι ένα πένθιμο τραγουδάκι. Ή μάλλον εμβατήριο.

Ο κ. Αντώνης Τριφύλλης είναι τέως στέλεχος της ΕΕ.