Προπαγάνδα (1)

Η «Προπαγάνδα» είναι το δοκίμιο του Εντουαρντ Μπερνέζ που θεωρείται η ληξιαρχική πράξη γεννήσεως μιας νέας «επιστήμης» της εφαρμοσμένης επικοινωνίας. Οι τομείς των δημοσίων σχέσεων, της διαφήμισης, της πολιτικής επικοινωνίας κ.λπ. επηρεάστηκαν από τις ιδέες του Μπερνέζ. Αυτό το τόσο βασικό δοκίμιο κυκλοφόρησε το 1928 στις ΗΠΑ αλλά μόλις τώρα μεταφράστηκε στα ελληνικά (εκδόσεις Νεφέλη, μετάφραση Δημήτρης Ταννής), ίσως γιατί στην Ελλάδα ο κανόνας είναι ο ερασιτεχνισμός. (Μολονότι πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι η προπαγάνδα του ΣΥΡΙΖΑ, ιδιαίτερα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ήταν πολύ υψηλού επαγγελματικού επιπέδου και σίγουρα θα αποτελέσει case study.) Ο Μπερνέζ, που ήταν ανιψιός του Φρόιντ, έζησε περισσότερο από έναν αιώνα, από το 1891 έως το 1995. Για αυτόν η προπαγάνδα ήταν κυρίως η κατασκευή της συναίνεσης. Ακόμη, η στρατηγική τού να μετατρέψεις κάτι που φαίνεται εμπόδιο σε πλεονέκτημα ή ευκαιρία, να κάνεις ένα αντικείμενο αντιπαράθεσης ή ένα αντικείμενο αμφιλεγόμενο, επιθυμητό και αποδεκτό. Πίστευε ότι η διαδικασία της επιβολής μιας μάρκας απορρυπαντικών και η διαδικασία της εκλογής ενός Προέδρου Δημοκρατίας υπάκουαν στους ίδιους κανόνες. Ξεκίνησε ως δημοσιογράφος αλλά γρήγορα έγινε ο σύμβουλος των μεγάλων αμερικανικών εταιρειών και των κυβερνήσεων. Κάρνεγκι, Ροκφέλερ, Βάντερμπιλτ, όλοι οι περίφημοι robber barons του αμερικανικού καπιταλισμού κατέφυγαν στις συμβουλές του προκειμένου να διατηρήσουν την εξουσία τους εντός του πλαισίου της διευρυμένης, αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Η φιλοσοφία του συνοψίζεται στο εξής: «Από τη στιγμή που οι επιλογές των μαζών είναι καθοριστικές, αυτοί που θα κατορθώσουν να τις επηρεάσουν έχουν την πραγματική εξουσία. Η σύγχρονη δημοκρατία προϋποθέτει μια νέα μορφή αόρατης διακυβέρνησης, που δεν είναι άλλη από την προπαγάνδα». Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται το λεγόμενο spin, δηλαδή η χειραγώγηση (ειδήσεων, Μέσων, κοινής γνώμης) και η πρακτική, σε μεγάλη κλίμακα, της συστηματικής παρουσίασης και ερμηνείας των γεγονότων από μια συγκεκριμένη οπτική γωνία.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1950 ο Εντουαρντ Μπερνέζ ενορχήστρωσε τις εκστρατείες πολιτικής αποσταθεροποίησης στη Λατινική Αμερική, που συνοδεύθηκαν από την ανατροπή κυβερνήσεων, όπως της Γουατεμάλας, με τη συνεργασία της CIA. Και σε αυτόν οφείλεται, για παράδειγμα, η διαδεδομένη χρήση των δημητριακών στο πρωινό (μια παραγγελία της οικογενείας Kellog) ή η επέκταση του καπνίσματος στις γυναίκες ως ήττα φαλλικού συμβόλου (μια παραγγελία της American Tobacco Co).