Η πολιτική της οργής ήρθε για να μείνει

Ισως το μόνο περίεργο πράγμα σχετικά με την λαϊκίστικη αντίδραση που έχει κυριεύσει την πολιτική πολλών προηγμένων δημοκρατιών είναι ότι άργησε τόσο καιρό να κλιμακωθεί. Ακόμα και πριν από 20 χρόνια ήταν εύκολο να προβλέψουμε ότι η απροθυμία των πολιτικών του κατεστημένου να προσφέρουν λύσεις για τις ανασφάλειες και τις ανισότητες της υπερ-παγκοσμιοποιημένης εποχής μας θα δημιουργούσε χώρο για δημαγωγούς με εύκολες λύσεις. Τότε, ήταν ο Ρος Περό και ο Πάτρικ Μπιουκάναν. Σήμερα είναι ο Ντόναλντ Τραμπ, η Μαρίν Λεπέν, και διάφοροι άλλοι.

Οσο δαπανηρές και αν ήταν, οι πληγές της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008 και της κρίσης του ευρώ ωχριούν σε σύγκριση με εκείνες της Μεγάλης Υφεσης. Οι προηγμένες δημοκρατίες έχουν θεσπίσει και διατηρούν – παρά τις πρόσφατες αποτυχίες -, εκτενή δίκτυα κοινωνικής ασφάλειας, με τη μορφή των επιδομάτων ανεργίας, των συντάξεων και των οικογενειακών επιδομάτων.

Η παγκόσμια οικονομία έχει σήμερα λειτουργικούς διεθνείς οργανισμούς – όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ) οι οποίοι δεν υπήρχαν πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Και εξτρεμιστικά πολιτικά κινήματα, όπως ο φασισμός και ο κομμουνισμός, έχουν σε μεγάλο βαθμό απαξιωθεί.

Παρ΄όλα αυτά, οι συγκρούσεις ανάμεσα σε μια υπερ-παγκοσμιοποιημένη οικονομία και στην κοινωνική συνοχή είναι πραγματικές. Η διεθνοποίηση των αγορών αγαθών, υπηρεσιών και κεφαλαίων ανοίγει ένα χάσμα μεταξύ των κοσμοπολίτικων, επαγγελματικών, εξειδικευμένων ομάδων που είναι σε θέση να επωφεληθούν από αυτήν και της υπόλοιπης κοινωνίας.

Δύο τύποι πολιτικής διάσπασης επιδεινώνονται σε αυτή την διαδικασία: μια διάσπαση ταυτότητας, που περιστρέφεται γύρω από το έθνος, την εθνικότητα ή την θρησκεία, και μια διάσπαση εισοδήματος, που περιστρέφεται γύρω από την κοινωνική τάξη. Οι λαϊκιστές αντλούν την δύναμή τους από τη μία ή την άλλη. Δεξιοί λαϊκιστές όπως ο Τραμπ ασχολούνται με την πολιτική της εθνικής ταυτότητας. Αριστεροί λαϊκιστές, όπως ο Μπέρνι Σάντερς τονίζουν το χάσμα μεταξύ των πλουσίων και των φτωχών.

Σε αμφότερες τις περιπτώσεις, υπάρχουν σαφώς κάποιοι «άλλοι» προς τους οποίους μπορεί να κατευθυνθεί η οργή. Δεν μπορείς να τα βγάλεις πέρα; Φταίνε οι Κινέζοι που έχουν κλέψει τις δουλειές μας. Ανησυχείς για την εγκληματικότητα; Φταίνε οι Μεξικάνοι και άλλοι μετανάστες που φέρνουν τους πολέμους των συμμοριών τους μέσα στη χώρα μας. Τρομοκρατία; Φταίνε οι μουσουλμάνοι, φυσικά. Φαυλοκρατία και πολιτική διαφθορά; Τι περιμένεις όταν οι μεγάλες τράπεζες χρηματοδοτούν το πολιτικό μας σύστημα; Αντίθετα από τις κυρίαρχες πολιτικές ελίτ, οι λαϊκιστές μπορούν εύκολα να δείχνουν τους ενόχους που είναι υπεύθυνοι για τα δεινά των μαζών.

Αυτή η αφήγηση τοποθετεί την ευθύνη για την στασιμότητα των μισθών και την αύξηση της ανισότητας σε τεχνολογικές δυνάμεις πέρα από τον έλεγχό μας. Θεωρεί την παγκοσμιοποίηση και τους κανόνες που την συντηρούν ως κάτι μοιραίο και αναπόφευκτο. Οι λύσεις που προσφέρει η παγκοσμιοποίηση, η επένδυση στην εκπαίδευση και τις δεξιότητες, υπόσχονται λίγες άμεσες ανταμοιβές. Και θα περάσουν χρόνια μέχρι να καρποφορήσουν.

Αλλά στην πραγματικότητα, η σημερινή παγκόσμια οικονομία είναι το προϊόν συγκεκριμένων αποφάσεων που έχουν λάβει οι κυβερνήσεις στο παρελθόν. Ηταν επιλογή των κυβερνήσεων να χαλαρώσουν οι ρυθμίσεις στον χρηματοπιστωτικό τομέα και να στοχεύσουν στην πλήρη διασυνοριακή κινητικότητα των κεφαλαίων, όπως ακριβώς ήταν μια επιλογή να διατηρήσουν αυτές τις πολιτικές σε μεγάλο βαθμό ανέπαφες, παρά την μεγάλη παγκόσμια οικονομική κρίση.

Η επιτυχία των λαϊκιστών οφείλεται στο ότι δίνουν φωνή στην οργή των αποκλεισμένων. Προσφέρουν ένα μεγάλο αφήγημα και συγκεκριμένες, αν και παραπλανητικές και συχνά επικίνδυνες, λύσεις. Οι πολιτικοί του κατεστημένου δεν θα ανακτήσουν το χαμένο έδαφος έως ότου προσφέρουν σοβαρές λύσεις που θα παρέχουν περιθώρια ελπίδας.