Η ισορροπία της τέχνης

Ενας τροµοκράτης, καταδικασµένος για συμμετοχή στη «17 Νοέμβρη», βρίσκει διέξοδο έκφρασης στη γραφή. Το κείμενό του ανεβαίνει στο θέατρο. Οχι σε όποιο κι όποιο θέατρο, αλλά στο Εθνικό Θέατρο, στην Πειραματική Σκηνή. Πριν αρχίσουμε να κουνάμε επιτιμητικά το δάχτυλο στη μούρη της σκηνοθέτιδος Πηγής Δημητρακοπούλου, να δούμε τα δεδομένα. Να φιλτράρουμε τον θυμό και να αναρωτηθούμε τι είναι αυτό που αναστατώνει στην παράσταση «Ισορροπία του Nash», η οποία βασίζεται σε ανακάτεμα του θεατρικού έργου «Οι δίκαιοι» του Αλμπερ Καμύ, αυτοβιογραφικών σελίδων υπό τον τίτλο «Η μέρα εκείνη… 1560 ώρες στην εντατική. Μια μαρτυρία για το δικό μας Γκουαντάναμο» του Σάββα Ξηρού και αποσπασμάτων από τη δίκη της τρομοκρατικής οργάνωσης.

Πρώτο ζήτημα, το καλλιτεχνικό υλικό. Μπορεί άραγε να σταθεί η αφήγηση του έγκλειστου που κάνει δοκιμές επί χάρτου δίπλα στον στοχασμό και τη φινέτσα του νομπελίστα; Η απάντηση εδώ είναι σαφής: de gustibus et coloribus non est disputandum. Το κάνουν και οι μόδιστροι τώρα τελευταία: ντύνουν τα μοντέλα με βραδινές, πολυτελείς τουαλέτες και τους φορούν παπούτσια του τένις. Στο Μέγαρο Μουσικής τα κλαρίνα από τα πανηγύρια συνομιλούν με τα λεπτεπίλεπτα σχήματα της τζαζ. Ο Καμύ αναφέρεται σε πρόσωπα που έχουν την πολιτική πρόθεση να σκοτώσουν, ο Ξηρός αναφέρεται στη μεταχείριση που του επεφύλαξε το κράτος όσο ήταν τραυματίας. Συμπέρασμα: οι συνέργειες είναι αποδεκτές στην τέχνη, το υψηλό με το χαμηλό, το τραχύ με το ευγενές, το αποδεκτό με το απορριπτέο.

Δεύτερο ζήτηµα, ο χειρισµός βιωµάτων. Η τέχνη εκμεταλλεύεται γεγονότα, εκμεταλλεύεται ιστορίες φόνων. Ποιος θα κατηγορήσει σήμερα τον Εντγκαρ Αλαν Πόε για την πρώτη ύλη στο έργο του «Το μυστήριο της Μαρί Ροζέ»; Μια δύστυχη δολοφονημένη ήταν κι εκείνη, που έγινε ηρωίδα σκοτεινής αφήγησης. Κι επειδή μιλάμε για νομπελίστες, κανείς δεν διανοήθηκε να κατηγορήσει την Τόνι Μόρισον, η οποία δανείστηκε για την εμβληματική «Αγαπημένη» μια αληθινή ιστορία φόνου. Η Μάργκαρετ Γκάρνερ το 1856 έσφαξε τη δίχρονη κόρη της σε συνθήκες που περιγράφει το μυθιστόρημα 130 χρόνια αργότερα. Στα εικαστικά, κανείς δεν διανοήθηκε να κατηγορήσει τον Μάρκους Χάρβεϊ για το πορτρέτο «Myra» στο οποίο εικονίζεται η διαβόητη δολοφόνος παιδιών, με τεχνική όπου αποτυπώματα από χεράκια σχηματίζουν το πρόσωπο. Χαρακτηρίστηκε «έργο κάθαρσης». Συμπέρασμα: το έγκλημα είναι χρήσιμο για τους καλλιτέχνες.

Τρίτο ζήτηµα, η υποκειµενικότητα. Ο Σάββας Ξηρός εστιάζει στις ημέρες που ο ίδιος έζησε στην εντατική και τη σκηνοθέτιδα την ενδιαφέρει η συμπεριφορά του κράτους απέναντι στους κρατουμένους. Με τον ίδιο τρόπο που το σινεμά θα σταθεί σε μια στιγμή της Ιστορίας, ο ζωγράφος θα διαλέξει ένα στόμα αντί για ολόσωμο πορτρέτο του μοντέλου, ο συνθέτης θα γράψει τρία λεπτά ποπ αντί για συμφωνικό έργο. Δεν υπάρχει πρέπει και κανόνας στο τι βλέπει ο καλλιτέχνης, δεν υπάρχει χρέος απέναντι στην κοινωνία, δεν υπάρχει καθοδηγητής. Στην πολύ δημοφιλή ταινία «Ενας άλλος κόσμος» του Χριστόφορου Παπακαλιάτη πρωταγωνιστεί χρυσαυγίτης ήρωας ο οποίος αναπτύσσει τη σχετική ακροδεξιά ρητορική και τούτο έγινε ευρέως αποδεκτό. Συμπέρασμα: η Πηγή Δημητρακοπούλου δεν έχει να δώσει λογαριασμό σε κανέναν.

Παρά τα λογικά συμπεράσματα, παραμένει θυμός για το ανέβασμα της παράστασης στο Εθνικό Θέατρο. Επειδή ακριβώς είναι στο Εθνικό Θέατρο. Οι καλλιτέχνες έχουν κάθε δικαίωμα να αναγιγνώσκουν την Ιστορία με τον τρόπο τους, ο τρομοκράτης έχει κάθε δικαίωμα να παρουσιάζει τη δική του εκδοχή για την ύπαρξή του, οι θεατές έχουν την επιλογή. Το κράτος, όμως, δεν έχει καμία υποχρέωση να πληρώνει παραγωγές, να διαθέτει χώρο και να συμβάλλει στη δημοσιότητα ενός εγκληματία που παραμένει σε τιμωρία για φρικτά εγκλήματα.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 31 Ιανουαρίου 2016