Υπάρχουν πολλοί λόγοι για να αντισταθείς στο παλιρροϊκό κύμα presenteeism (ήτοι το να πηγαίνεις στη δουλειά παρότι έχεις καταρροή, βήχα και πυρετό, παρότι σέρνεσαι σωματικώς και ψυχικώς) που κατακλύζει την Ελλάδα της εποχικής γρίπης και της πολυετούς κρίσης. Μεταξύ άλλων, για να κάτσεις επιτέλους μόνος, χαλαρός, στο σπίτι, να ατενίσεις το ταβάνι, να μείνεις απενοχοποιημένα όλη μέρα με την πιτζάμα και να εκφράσεις κομμάτια του εαυτού σου που σχεδόν έχεις ξεχάσει ότι υπάρχουν. Αλλά και για να επιδοθείς με την ησυχία σου, καίτοι κλινήρης, σε ασκήσεις «εφαρμοσμένης λογικής» (applied rationality) που είναι, τέτοιες εποχές, πιστέψτε με, πολύ πιο χρήσιμη από την κοινή.
Πρόκειται για τη νέα μόδα αυτοβελτίωσης που έχει τις ρίζες της στη Φυσική, στα Μαθηματικά, αλλά πρωτίστως στα «συμπεριφοριστικά Οικονομικά» (έχει φτάσει ακόμη και στον Λευκό Οίκο· μόλις πέρυσι ο Ομπάμα εγκατέστησε εκεί μια ομάδα κοινωνικών και συμπεριφοριστικών επιστημόνων). Στόχος της είναι να σε βγάλει από την «comfort zone» (ζώνη ασφαλείας) σου και να σε βοηθήσει να ξεπεράσεις όλες αυτές τις «κακές συνήθειες του μυαλού» που σε κάνουν να αναβάλλεις διαρκώς, να μην αντιμετωπίζεις τα προβλήματά σου κατά πρόσωπο, να χάνεις χρόνο, να χειρίζεσαι αδέξια σημαντικές αποφάσεις για τη ζωή σου και να εκλογικεύεις ανερυθρίαστα τις αντιπαραγωγικές συμπεριφορές σου, π.χ. το ότι τσεκάρεις διαρκώς το προφίλ σου στο Facebook, την ώρα που θα έπρεπε να δουλεύεις. Ολα αυτά τα «γνωστικά λάθη» (cognitive errors), υποστηρίζουν οι θιασώτες της «εφαρμοσμένης λογικής», εξαπλώνονται σαν τοξικό νέφος στη ζωή σου και ουσιαστικά ενισχύουν τις «παθήσεις» που σε ταλανίζουν. Για παράδειγμα, ακριβώς επειδή χάνεις άπειρο χρόνο ποστάροντας στο Facebook, καταλήγεις να νιώθεις φρικτά πιεσμένος. Ακριβώς επειδή θέλεις να κόψεις το delivery και τα τρανς λιπαρά, αλλά δεν το κάνεις, νιώθεις ηττοπαθής και γεμάτος τύψεις (και πιθανότατα πολύ χοντρός).
Προ ημερών, η Τζένιφερ Καν κατέγραψε στους «New York Times» την εμπειρία της στο αρμόδιο Κέντρο Εφαρμοσμένης Λογικής (Center for Applied Rationality –CFAR) στο προάστιο Σαν Λεάντρο του Σαν Φρανσίσκο, όταν αποφάσισε να μετάσχει, μαζί με άλλους 35 υποψηφίους, σε ένα τετραήμερο, λίαν «τσιμπημένο» workshop (προς 3.500 ευρώ έκαστος). Διαπίστωσε, μεταξύ άλλων, ότι η «εφαρμοσμένη λογική» βασίζεται εν πολλοίς στην «Αγία Τριάδα της ψυχοθεραπείας» (κομμένης και ραμμένης στα μέτρα σου όμως): 1) Μαθαίνεις να παρατηρείς συμπεριφορές σου που συχνά ούτε καν συνειδητοποιείς. 2) Αναζητάς τις ρίζες αυτών των συμπεριφορών. 3) Χρησιμοποιείς αυτή τη γνώση για να επιφέρεις αλλαγές εκεί όπου χρειάζεται. Προσοχή, όμως, δεν είναι όλα λογική. Η «applied rationality» δεν προϋποθέτει να αδρανοποιήσεις το ενστικτώδες κομμάτι του εγκεφάλου σου· κανείς, δηλαδή, δεν θα σου ζητήσει να θάψεις τη διαίσθηση και το συναίσθημά σου. Απλώς θα πρέπει να δεις τι συμβαίνει όταν αυτό το κομμάτι συγκρούεται με το νοητικό (εκείνο που θέτει τους μακροπρόθεσμους στόχους), με αποτέλεσμα τα πράγματα να «κολλάνε» επικίνδυνα και να φτάνεις να λες: «Θέλω να πηγαίνω πιο συχνά στο γυμναστήριο, αλλά δεν το κάνω» ή «Θέλω να κάνω διδακτορικό, αλλά δεν μπορώ να δουλέψω εντατικά».
Τα παραδοσιακά βιβλία αυτοβοήθειας (που ως γνωστόν πωλούνται σαν ζεστά κουλουράκια στη σημερινή Ελλάδα) υπόσχονται κατά κύριο λόγο την αλλαγή χωρίς την προσπάθεια. Αντιθέτως, με το CFAR δεν έχεις ετοιμοπαράδοτες συμβουλές, αλλά εγκεφαλικές ασκήσεις που σου επιτρέπουν να διεκδικήσεις μια καλύτερη βερσιόν του εαυτού σου. Μια άσκηση, επί παραδείγματι, σου ζητά να σταματήσεις ένα πολύ σύνηθες νοητικό σφάλμα: το να πιστεύεις ότι αποφεύγοντας να ακούσεις μια κακή είδηση θα την εμποδίσεις από το να γίνει πραγματικότητα (όπως κάνει, για παράδειγμα, ένας άνδρας που ψηλαφά ένα ύποπτο ογκίδιο και αρνείται να επισκεφθεί τον γιατρό). Μιλάμε, δηλαδή, επί της ουσίας για ένα είδος parkour για το μυαλό. Επίπονο, αναζωογονητικό, αλλά και επικίνδυνο. Φτάνει να το αντέχεις.
* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 24 Ιανουαρίου 2016
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
