Απόλογοι πολιτικής

Δύο Κυριακές στο κενό, μοιρασμένες ακριβοδίκαια στον απερχόμενο και στον επερχόμενο χρόνο. Απότομο το προκείμενο Μονοτονικό, προκαλεί εύλογη αμηχανία, εκτός των άλλων, και επειδή ο οδυσσειακός τίτλος «Απόλογοι» φαντάζει μάλλον προκάλυψη της εμπράγματης «Πολιτικής». Παρά ταύτα ο μονότονος λόγος επιμένει σε δύο πολυσέλιδους τόμους, που τους υποστηρίζουν οι εκδόσεις ΠΟΛΙΣ. Τον έναν (καλύπτει 524 σελίδες) τον διεκδικεί ο ΝΙΚΟΣ Κ. ΑΛΙΒΙΖΑΤΟΣ, τον άλλο (συμπληρώνει 649 σελίδες) ο ΚΩΣΤΑΣ ΣΗΜΙΤΗΣ. Ο τόμος του Σημίτη επιγράφεται «Δρόμοι ζωής». Αναλυτικός ο τόμος του Αλιβιζάτου διαθέτει επίτιτλο και υπότιτλο: στον επίτιτλο συντάσσονται «οι πραγματιστές, οι δημαγωγοί και οι ονειροπόλοι»∙ στον υπότιτλο «οι πολιτικοί, οι διανοούμενοι και η πρόκληση της εξουσίας». Αυτά στο εξώφυλλο. Στο οπισθόφυλλο των δύο τόμων αναλογούν προγραμματικές συστάσεις, από τις οποίες αντιγράφεται η πρώτη παράγραφος. Προηγείται ο Σημίτης:

«Οι Δρόμοι ζωής είναι μια πολιτική αυτοβιογραφία, η προσωπική μαρτυρία μου για την πορεία της χώρας από τη γερμανική Κατοχή, τον Εμφύλιο Πόλεμο, την καχεκτική δημοκρατία και τη στρατιωτική δικτατορία, ώς τη μεταπολίτευση και την εδραίωση της δημοκρατίας. Φιλοδοξεί να συνεισφέρει στη διαμόρφωση μιας πληρέστερης εικόνας της περιόδου από τα μέσα της δεκαετίας του 1960 μέχρι το 1996, και να συμβάλει στην προσπάθεια να ξεπεράσουμε την υστέρησή μας και τις αυταρχικές νοοτροπίες, αναζητώντας περισσότερη ελευθερία, δικαιοσύνη και αυτονομία του πολίτη». Επεται η ομολογία του Αλιβιζάτου:

«Ως αυτόπτης μάρτυρας και, κατά καιρούς, ως συμμέτοχος στις πολιτικές εξελίξεις μας από τη Μεταπολίτευση ως σήμερα, μου δόθηκε πολλές φορές η ευκαιρία να διαπιστώσω πόσο αμφίθυμη είναι η σχέση των περισσότερων πολιτικών μας με το Σύνταγμα, το δίκαιο και τους θεσμούς. Σχέση αγάπης, όσο βρίσκονται μακριά από την εξουσία, και σχέση μίσους, από τη στιγμή που την κατακτούν. Με κριτήριο λοιπόν απέναντι στους θεσμούς, κατέταξα τους «προσωπογραφημένους» πολιτικούς σε τρεις κατηγορίες. Στον αναγνώστη ανήκει να αποφανθεί ποιος από τους τρεις αυτούς τύπους ταιριάζει σε κάθε περίπτωση».

Στον βαθμό που οι δύο προκείμενοι τόμοι φτάνουν παραλίγο τις χίλιες διακόσιες σελίδες, εύλογη είναι η απορία πόσοι τις διαβάζουν και τις αξιολογούν. Προσωπικά δεν έχω πρόβλημα, στον βαθμό που πάσχω από το σύνδρομο της νυκτόβιας ανάγνωσης, το οποίο τον τελευταίο καιρό μάλλον επιδεινώθηκε. Συμβάλλει εξάλλου και το γεγονός ότι οι δύο προκείμενοι τόμοι γίνονται καθ’ οδόν συναρπαστικοί, καθένας με τον τρόπο του, καθώς, συμπληρώνοντας ο ένας τον άλλο, διασταυρώνονται. Η συμπληρωματική διασταύρωση διαφαίνεται στο ζεύγος της πολιτικής βιογραφίας, που ορίζει τον τόμο του Αλιβιζάτου, και της πολιτικής αυτοβιογραφίας, που εξαγγέλλεται στον τόμο του Σημίτη. Συνάμα προφαίνεται στα κοινά λήμματα προσώπων, που περνούν από τον έναν τόμο στον άλλο. Για να μη μιλώ στον αέρα: από τα 46 ονομαστικά και θεματικά λήμματα που συγκατοικούν στον τόμο του Αλιβιζάτου, τα μισά περίπου ακούγονται και στον τόμο του Σημίτη. Στον οποίο προσφέρονται γενναιόδωρα από τον Αλιβιζάτο 18 σελίδες.

Υπογραμμίζονται εφεξής κάποιες ευπρόσδεκτες αρετές στον τόμο του Αλιβιζάτου, όπου προέχει η συνοπτική σύσταση, τυπωμένη με πλάγια στοιχεία, πριν από κάθε λήμμα, αρχίζοντας με τον Ιωάννη Καποδίστρια και καταλήγοντας στην Αννα Φραγκουδάκη. Πρόκειται για κείμενα ιστορικής ακρίβειας και εκφραστικής λιτότητας. Παράδειγμα η πλαγιογράμματη σύσταση του Χαριλάου Τρικούπη, από την οποία αντιγράφονται αποσπάσματά της, με δηλωμένες τις παραλείψεις:

Η καθιέρωση του κοινοβουλευτισμού στη χώρα μας με την αρχή της δεδηλωμένης (1875), πιστώνεται βέβαια στον Χαρίλαο Τρικούπη (1832-1896). Η καταγγελία, εκ μέρους του, των παρεμβάσεων του Στέμματος στην πολιτική […] δεν αμφισβητούνται από κανέναν ως γενεσιουργοί λόγοι μιας ανοδικής και μοναδικής στα Βαλκάνια πορείας. […] Συμβάλλοντας έτσι στην ανάπτυξη μιας αξιόλογης δημοκρατικής παράδοσης, την οποία οι κρίσεις του 20ού αιώνα δεν μπόρεσαν να ανακόψουν.

Συστήνω εκθύμως την αυτόνομη έκδοση σε καλαίσθητο φυλλάδιο όλων αυτών των κειμένων, εξαιρώντας, για ευνόητους λόγους, δημόσια πρόσωπα τα οποία επιζούν.

Επονται δύο προγραμματικά αποσπάσματα από τον Πρόλογο στον ομόλογο τόμο του Κώστα Σημίτη: Το πρώτο αποφαίνεται: «Οι αγώνες, οι επιτυχίες και οι αποτυχίες της εποχής εκείνης ανέδειξαν αλήθειες αλλά και εξιδανίκευσαν καταστάσεις. Συγκάλυψαν πραγματικότητες αλλά αποκάλυψαν τρωτά σημεία. Προκάλεσαν ερωτηματικά για τις αιτίες και τις συνέπειες των εξελίξεων». Το δεύτερο συμπεραίνει: «Κάθε μαρτυρία βοηθάει να αποτιμήσουμε καλύτερα τα όσα συνέβησαν. Να μάθουμε από το παρελθόν για να σχεδιάσουμε αποτελεσματικά το μέλλον. Αυτή είναι η φιλοδοξία αυτού του βιβλίου. Προσπάθησα να δώσω την εικόνα της περιόδου που εξιστορώ, όπως την έζησα ο ίδιος».

Και στους δύο τόμους εξάλλου προτάσσονται αναλυτικά Περιεχόμενα, ταξινομημένα σε μέρη και μερίδια. Οι «Δρόμοι ζωής» μοιράζονται σε έξι μέρη με υποσημείωση της χρονικής τους περιόδου. Το πρώτο μέρος καλύπτει πολιτικά πεπραγμένα της περιόδου 1936-1963. Το δεύτερο της περιόδου 1964-1974. Το τρίτο της περιόδου 1974-1981. Το τέταρτο καλύπτει την περίοδο 1981-1987. Το πέμπτο την περίοδο 1987-1993. Το έκτο επιμένει στην περίοδο 1993-1996.

Ο τόμος του Αλιβιζάτου αρκείται στην Εισαγωγή και σε τρία ενυπόγραφα μέρη. Το πρώτο μέρος επιγράφεται «Η Αστική Παράδοση», το δεύτερο «Η Σοσιαλδημοκρατική Παράδοση», το τρίτο «Η Κομμουνιστική Παράδοση». Κάθε μέρος επιμερίζεται σε κεφάλαια και υποκεφάλαια. Το σύνολό τους είναι σαράντα οκτώ.

Συνεχίζεται την άλλη Κυριακή. Στο μεταξύ «Καλή Χρονιά», όπως προκύψει.