ΤΟ ΒΗΜΑ – The Project Syndicate
Κάνω μία περιήγηση δύο εβδομάδων στην Ευρώπη σε μια χρονική στιγμή που θα μπορούσες να είσαι είτε πολύ απαισιόδοξος, είτε εποικοδομητικά αισιόδοξος για τις προοπτικές της.
Πρώτα τα κακά νέα: Το Παρίσι είναι μελαγχολικό, αν όχι σε κατάθλιψη, μετά τις αποτρόπαιες τρομοκρατικές επιθέσεις. Η οικονομική ανάπτυξη της Γαλλίας παραμένει αναιμική, οι άνεργοι και πολλοί μουσουλμάνοι είναι δυσαρεστημένοι, και το ακροδεξιό Εθνικό Μέτωπο της Μαρίν Λεπέν είναι πιθανό να τα πάει καλά στις επερχόμενες περιφερειακές εκλογές.
Στις Βρυξέλλες, οι οποίες ήταν ημι-έρημες και αποκλεισμένες, λόγω του κινδύνου τρομοκρατικών επιθέσεων, τα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ενωσης δεν έχουν ακόμα επινοήσει μια ενιαία στρατηγική για την διαχείριση της εισροής των μεταναστών και των προσφύγων.

Στο Βερολίνο, η καγκελάριος Ανγκελα Μέρκελ βρίσκεται κάτω από αυξανόμενη πίεση. Η απόφασή της να κρατήσει την Ελλάδα στην ευρωζώνη, η θαρραλέα αλλά αντιδημοφιλής επιλογή της να δεχθεί ένα εκατομμύριο πρόσφυγες, το σκάνδαλο της Volkswagen, και η εξασθένηση της οικονομικής ανάπτυξης (λόγω της επιβράδυνσης της Κίνας και των αναδυόμενων αγορών) την έχουν εκθέσει στην κριτική ακόμα και από το δικό της κόμμα.

Αλλά από όλα τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ευρώπη, η μεταναστευτική κρίση είναι αυτό που θα μπορούσε να γίνει υπαρξιακό. Αν η Ευρώπη δεν μπορεί να υπερασπιστεί τα εξωτερικά της σύνορα, η συμφωνία Σένγκεν θα καταρρεύσει και τα εσωτερικά σύνορα θα επιστρέψουν, βάζοντας τέλος στην ελεύθερη κυκλοφορία – μια βασική αρχή της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης – στο μεγαλύτερο μέρος της ΕΕ. Αλλά η λύση που προτείνεται από κάποιους – να κλείσει η Ευρώπη τις πύλες στους πρόσφυγες – απλώς θα επιδεινώσει το πρόβλημα, αποσταθεροποιώντας χώρες όπως η Τουρκία, ο Λίβανος, και η Ιορδανία, οι οποίες έχουν ήδη απορροφήσει εκατομμύρια. Και η λύση να πληρώσεις την Τουρκία και άλλες χώρες για να κρατήσουν τους πρόσφυγες είναι δαπανηρή και μη βιώσιμη.

Τα προβλήματα της ευρύτερης Μέσης Ανατολής (συμπεριλαμβανομένων Αφγανιστάν και Πακιστάν) και της Αφρικής δεν μπορούν να επιλυθούν μόνο με στρατιωτικά και διπλωματικά μέσα. Θα χρειαστεί ένα μαζικό πρόγραμμα δαπανών, κάτι σαν το Σχέδιο Μάρσαλ, ιδίως για την ανοικοδόμηση της Μέσης Ανατολής για να εξασφαλιστεί η μακροπρόθεσμη σταθερότητα. Θα είναι ικανή και πρόθυμη η Ευρώπη να πληρώσει το μερίδιό της σε αυτό;

Εάν δεν βρεθούν οικονομικές λύσεις, τελικά οι συγκρούσεις των περιοχών αυτών θα αποσταθεροποιήσουν την Ευρώπη, καθώς εκατομμύρια απελπισμένοι άνθρωποι θα ριζοσπαστικοποιούνται, κατηγορώντας την Δύση για τη δυστυχία τους. Ακόμη και με ένα απίθανο τείχος γύρω από την Ευρώπη, πολλοί θα βρουν έναν τρόπο να μπουν μέσα – και κάποιοι θα τρομοκρατήσουν την Ευρώπη για τις επόμενες δεκαετίες. Πυροδοτώντας τις εντάσεις, ορισμένοι σχολιαστές μιλούν για βαρβάρους στις πύλες και συγκρίνουν την κατάσταση στην Ευρώπη με την αρχή του τέλους της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Ομως η Ευρώπη δεν είναι καταδικασμένη να καταρρεύσει. Οι κρίσεις που αντιμετωπίζει τώρα θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μεγαλύτερη αλληλεγγύη, περισσότερο επιμερισμό του κινδύνου, και περαιτέρω θεσμική ολοκλήρωση. Η Γερμανία θα μπορούσε να απορροφήσει περισσότερους πρόσφυγες (αν και όχι με ρυθμό ένα εκατομμύριο ετησίως). Η Γαλλία και η Γερμανία θα μπορούσαν να δημιουργήσουν και να πληρώσουν για μια στρατιωτική επέμβαση εναντίον του Ισλαμικού Κράτους. Ολόκληρη η Ευρώπη και ο υπόλοιπος κόσμος – οι ΗΠΑ, τα πλούσια κράτη του Κόλπου – θα μπορούσαν να παρέχουν τεράστια χρηματικά ποσά για τη στήριξη των προσφύγων και τελικά να χρηματοδοτήσουν την ανοικοδόμηση των αποτυχημένων κρατών και να δώσουν οικονομικές ευκαιρίες σε εκατοντάδες εκατομμύρια μουσουλμάνους και Αφρικανούς. Αυτό θα ήταν δαπανηρό δημοσιονομικά για την Ευρώπη και τον κόσμο – και οι τρέχοντες δημοσιονομικοί στόχοι θα πρέπει να καμφθούν κατάλληλα στην ευρωζώνη και σε παγκόσμιο επίπεδο. Αλλά η εναλλακτική λύση είναι ένα παγκόσμιο χάος, αν δεν γίνει, όπως προειδοποίησε ο Πάπας Φραγκίσκος, η αρχή του Γ΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Μέχρι τώρα, οι κρίσεις στην Ευρώπη οδηγούν – αν και αργά – σε μεγαλύτερη ενοποίηση και καταμερισμό των κινδύνων. Σήμερα, με κινδύνους για την επιβίωση τόσο της ευρωζώνης (αρχίζοντας με την Ελλάδα) όσο και της ίδιας της ΕΕ (ξεκινώντας με το Brexit), θα χρειαστούν φωτισμένοι Ευρωπαίοι ηγέτες που θα στηρίξουν την τάση προς βαθύτερη ενοποίηση. Σε έναν κόσμο υφισταμένων και ανερχόμενων μεγάλων δυνάμεων (ΗΠΑ, Κίνα και Ινδία) και μικρότερων ρεβιζιονιστικών δυνάμεων (όπως η Ρωσία και το Ιράν), μια διχασμένη Ευρώπη είναι ένας γεωπολιτικός νάνος.

Αλλά η αλληλεγγύη αρχίζει από το σπίτι. Και αυτό σημαίνει να τα βάλεις με τους λαϊκιστές και τους εθνικιστές βαρβάρους που βρίσκονται εντός της Ευρώπης, με μεταρρυθμίσεις υπέρ της ανάπτυξης, οι οποίες διασφαλίζουν μια πιο ανθεκτική ανάκαμψη της απασχόλησης και των εισοδημάτων.

Ο Νουριέλ Ρουμπινί είναι καθηγητής στο Stern School of Business του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης και πρόεδρος της Roubini Global Economics.