Η ποιητική ιδέα

Μολονότι μεσολάβησε το αποτρόπαιο φονικό στο Παρίσι και η σαρακοστή ένατη επέτειος της θυσίας του Πολυτεχνείου, με τα δρακόντεια μέτρα αποτροπής επεισοδίων, πιάνω το μονότονο βιολί μου, κι ας κινδυνεύουν από την πολύχρονη χρήση οι χορδές του, θυμίζοντας την αμηχανία του καβαφικού Φερνάζη.

Μ’ αυτούς τους αμφίβολους όρους, συνεχίζεται σήμερα ο λόγος για τη ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ του Νάσου Βαγενά, με τις έντεκα ποιητικές συλλογές, μοιρασμένες σε σαράντα χρόνια (1974-2014). Λόγος λειψός, γιατί εξαντλείται σε περιορισμένο χώρο και χρόνο. Το έλλειμμα πάντως αυτό σε τίποτε δεν μειώνει την αξία μιας σπάνιας ποιητικής συνεισφοράς, που δικαιούται ισότιμη αναγνώριση.

Η επιμονή μου στην ίδια συλλογή, που επιγράφεται «Η πτώση του Ιπτάμενου» (για τον Ικαρο προφανώς πρόκειται, που αντέστρεψε την πτήση σε πτώση) έχει τον λόγο της. Εκτη στη σειρά, χρονολογημένη στο 1989, αποκτά κομβική σημασία, για δύο τουλάχιστον λόγους: βρίσκεται παρ’ ολίγον στη μέση της ποιητικής διαδρομής του Νάσου Βαγενά, και συνδυάζει περίπου ισάριθμα τη γραφή με τη μεταγραφή: από τα σαράντα τρία ποιήματά της τα είκοσι επτά υπογράφονται από φιλόξενα ονόματα.

Οπου υπερέχει, με έξι ποιήματά του, ο Carl Sandburg (ελληνική μεταγραφή: Καρλ Σάντμπεργκ), που προσωπικά τον αγνοούσα. Ο Νάσος ευθύνεται για τον όψιμο ενθουσιασμό μου, τόσο με τη ζωή του όσο και με το έργο του. Γεννημένος το 1878 στο Ιλινόις, από οικογένεια φτωχών σουηδών μεταναστών που ήρθαν στον Νέο Κόσμο για καλύτερη τύχη, υπήρξε προδρομικός ποιητής, ιστορικός και μυθιστοριογράφος, αποτυπώνοντας στην ποίηση και στα πεζά του την απάνθρωπη κατά κανόνα προσαρμογή των μεταναστών σε μια βιομηχανική κοινωνία. Το 1898 πήρε μέρος στον Ισπανοαμερικανικό πόλεμο. Πέθανε το 1967 στη Βόρεια Καρολίνα.

Μετά τη «βιογραφία» του, για την οποία μιλούσα την περασμένη Κυριακή, επιλέγω σήμερα δύο ποιήματα της ίδιας συλλογής: το ένα είναι αυτόχειρη γραφή του Νάσου, το άλλο μεταγραφή, που υπογράφεται από τον Wallace Stevens και επιγράφεται «Η ποίηση είναι το θέμα του ποιήματος». Αποτελείται από επτά δίστιχα:

Ακολουθεί ο Νάσος με το Pizzicato του, με έξι δίστιχα: Τώρα είναι το πράσινό σου φόρεμα / και τα ωραία σου πόδια που θυμάμαι. // Και την ξύλινη γέφυρα πάνω απ’ το νερό. / Τις πάπιες που προσπαθούν να τραγουδήσουν / και κατεβαίνουν απ’ τα δέντρα. // Απ’ όλα αυτά δεν μένει βέβαια τίποτα. / Τα δέντρα είναι κομμένα. // Η γέφυρα έχει γίνει πέτρινη. / Τα πόδια σου έχουν παχύνει. // Και μόνο οι πάπιες υψώνουν τον λαιμό / και προσπαθούν ακόμα.

Θα μπορούσα εδώ να σταματήσω, αφού τα δύο αυτά ποιήματα μιλούν μόνα τους, για ό,τι ήθελα εξαρχής να πω: πώς γράφει και μεταγράφει τα ποιήματά του ο Νάσος Βαγενάς. Με πρόγονο, καταπώς έγραφα τις προάλλες, τον απαράμιλλο ιλιαδικό Ηφαιστο, που έγραψε τα δικά του «ποιήματα» (ποίησε στο αρχαίο κείμενο), κοσμώντας την περίφημη «Ασπίδα του Αχιλλέα». Να θυμίσω πως η πρώτη σημασία του ρήματος «γράφω» στα αρχαία ελληνικά, είναι: χαράζω γράμματα ή παραστάσεις σε σκληρή συνήθως επιφάνεια –πέτρα ή μέταλλο.

Προς το παρόν αρκούμαι στη διπλή σύμπτωση των δύο ποιημάτων που παρέθεσα: και τα δύο είναι ποιήματα ποιητικής, που περιστρέφονται γύρω από μια διφορούμενη ποιητική ιδέα: τι είναι η ποίηση; Πότε πού και πώς αναγνωρίζεται; στο χρώμα της φύσης που αλλάζει ή στο ωραίο σώμα του ανθρώπου που φθίνει με τον καιρό; Είναι μια παρουσία που χάνεται ή μια απουσία που μένει, «δίνοντας στο ποίημα την αληθινή του όψη»; «Είναι το θέμα του ποιήματος»; Κι ο ποιητής; ένα κενό ανάμεσα στην ποίηση και στο ποίημα; «μια ξύλινη γέφυρα πάνω απ’ το νερό»; ή ένα τοπίο με «κομμένα δέντρα»;

Υπάρχουν κάποιοι που ισχυρίζονται πως στην ποίηση του Νάσου Βαγενά περισσεύει ο σχεδιασμός εις βάρος της συγκίνησης. Αγνοώντας πως κάθε σημαντική ποιητική ιδέα θέλει τον χρόνο και τον τρόπο της, ωσότου φτάσει από τη μια στην άλλη άκρη του ποιήματος, που καθ’ οδόν ποιείται. Μάστορης ασυναγώνιστος σ’ αυτό ο Καβάφης κι ο Νάσος ο πιο καλός του μαθητής.