Κάθε φορά που συμβαίνουν μεγάλα διεθνή δραματικά γεγονότα ακολουθεί ένας λόγος ο οποίος είναι περισσότερο τελετουργικός και αφοριστικός παρά αναλυτικός. Οι απόπειρες ψύχραιμης ανάλυσης συχνά στιγματίζονται. Κι όμως, αν έχει ακόμη κάποια σημασία ο λόγος απέναντι στα ψηφιακά μιμίδια (memes) που στοιχειοθετούν πλέον το σύγχρονο «παγκόσμιο γεγονός», είναι αυτή: να τοποθετήσει το συμβάν στη λογική και ιστορική ακολουθία.
Δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει μαζική δολοφονία αμάχων. Αυτή είναι μια τακτική που χρησιμοποιείται στους ανορθόδοξους πολέμους προκειμένου να πληγεί ο αντίπαλος. Στους τακτικούς πολέμους ο ένας αντίπαλος πλήττει τις δυνάμεις του άλλου, δηλαδή στόχους στρατηγικής σημασίας και πόρους που θα χρησιμοποιηθούν στον πόλεμο. Στους ανορθόδοξους πλήττεται ο πληθυσμός για να εκφοβισθούν και κυρίως για να κλονιστούν οι κυβερνήσεις ή για να απομονωθούν οι αντάρτικες δυνάμεις που δρουν μέσα στον πληθυσμό. Αν και στους αποικιακούς πολέμους, καθώς και στους ολοκληρωτικούς πολέμους του 20ού αιώνα, οι διαφορές ορθόδοξου και ανορθόδοξου πολέμου σχεδόν εκμηδενίστηκαν με τα αντίποινα εναντίον αμάχων (βλ. Καλάβρυτα, Δίστομο, Κομμένο κ.α.), εν τούτοις η διάκριση έχει σημασία. Αλλά τι το καινούργιο υπάρχει στα πλήγματα εναντίον του πληθυσμού τώρα; Στον 20ό αιώνα οι Αλγερινοί του Front de Libération Nationale έκαναν επιθέσεις σε αμάχους στο Παρίσι, οι Βάσκοι της ΕΤΑ στη Βισκάγια και στη Μαδρίτη, οι Ιρλανδοί του IRA στη Βόρεια Ιρλανδία και στο Λονδίνο κ.ο.κ. Ωστόσο, μετά την 11η Σεπτεμβρίου οι ανορθόδοξοι πόλεμοι παγκοσμιοποιήθηκαν και αυτοί.
Αν βάλει κανείς στη σειρά το τελευταίο κύμα μαζικών δολοφονιών αμάχων θα δει ότι συμβαίνει στην Αγκυρα (διαδήλωση Κούρδων), στη Βηρυτό (συνοικία Σιιτών), στο ρωσικό αεροπλάνο (στο Σινά) και στο Παρίσι. Τι κοινό έχουν αυτοί οι στόχοι μεταξύ τους; Οι Κούρδοι, η Χεζμπολάχ, οι Ρώσοι και η Γαλλία βρίσκονται σε πόλεμο με το Χαλιφάτο. Οι δύο πρώτοι πολεμούν επί τόπου. Οι Γάλλοι και οι Ρώσοι βομβαρδίζουν απρόσβλητοι γιατί οι κυβερνήσεις τους, όπως και των ΗΠΑ άλλωστε, θέλουν να αποφύγουν το τεράστιο πολιτικό κόστος να τους έρχονται φέρετρα από τη Μέση Ανατολή. Το Χαλιφάτο επομένως τους πλήττει στο ευαίσθητο σημείο. Ποια χώρα θα στείλει βομβαρδιστικά εναντίον του Χαλιφάτου διακινδυνεύοντας τα φέρετρα να μη φτάσουν στα αεροδρόμιά της αλλά στις κεντρικές πλατείες της;
Πώς φτάσαμε ως εδώ; Την Αραβική Ανοιξη, που αποτελούσε μια χειροπιαστή και μαζική απόπειρα για να βγει η περιοχή από τον φαύλο κύκλο στον οποίο βρίσκεται πολλές δεκαετίες, την πολέμησαν όλες οι δυνάμεις. Το χάος στη Μέση Ανατολή και στον ευρύτερο αραβομουσουλμανικό κόσμο βολεύει μια πλανητική πολιτική και οικονομική τάξη αλλά και τοπικές δυνάμεις που το προκάλεσαν και επωφελούνται.
Η εξήγηση ότι την Daesh και δεκαετίες πριν τους προδρόμους της Al Qaeda τους δημιούργησαν οι Αμερικανοί για να κινητοποιήσουν τον ζηλωτικό ισλαμισμό εναντίον των φιλοσοβιετικών δικτατορικών εκκοσμικευτικών δυνάμεων και να εξοικονομήσουν το δικό τους αίμα δεν είναι πειστική. Πράγματι τις ενίσχυσαν αρχικά, αλλά το ζήτημα είναι γιατί το Χαλιφάτο απέκτησε στη συνέχεια μια παρόμοια μαζική δύναμη; Γιατί έγινε πόλος έλξης για χιλιάδες νέους από τις μουσουλμανικές γειτονιές των ευρωπαϊκών μεγαλουπόλεων; Γιατί βρήκε μιμητές και δημιούργησε πυρήνες σε όλες σχεδόν τις ισλαμικές χώρες; Γιατί πείθει τόσο πολλούς να βαδίσουν κατευθείαν στον θάνατο; Πώς μπόρεσε να ξεπεράσει τις εθνικές, φυλετικές και γλωσσικές διαφορές και να ξαναδημιουργήσει μια πανίσχυρη φαντασιακή ισλαμική κοινότητα, την Umma; Γιατί μπόρεσε να συναρθρώσει τα συναισθήματα αντεκδίκησης από τα τραύματα της αποικιοκρατίας (Γαλλία, Γερμανία και Βέλγιο βαρύνονται με ανεξιλέωτα εγκλήματα που δυστυχώς ελάχιστα γνωρίζει η κοινή γνώμη) με την απογοήτευση από τα μεταποικιακά κοσμικά καθεστώτα, την κοινωνική δυσαρέσκεια των banlieu και των αποκλεισμένων της Ευρώπης με τους κατεστραμμένους και ταπεινωμένους της Μέσης Ανατολής; Τι είναι αυτή η δύναμη που έχει την ικανότητα να πραγματοποιεί επιχειρήσεις ακρίβειας σε μια διεθνή κλίμακα, από τη Μόσχα ως την Αγκυρα και από τη Βηρυτό ως το Παρίσι; Πώς έγινε και από τον πόλεμο εναντίον της τρομοκρατίας που χρησιμοποιούνταν ως πρόσχημα για την εισβολή στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ η τρομοκρατία γιγαντώθηκε και καταδιώκει τώρα τους διώκτες της στα σπίτια τους; Υπάρχει κανείς που θα μπορούσε να διατυπώσει κάποια πειστική εξήγηση;
Μετά τη σφαγή στη Γαλλία που συνοψίζει και κορυφώνει τα κινήματα ισλαμικής αντεπίθεσης, στον τρόπο που σκεφτόμαστε τον κόσμο θα πρέπει να προσθέσουμε μια καινούργια παράμετρο. Οταν έγινε η βομβιστική επίθεση του FLN στον σταθμό Σεν Μισέλ, αρχές του ’60 στο Παρίσι, ο κόσμος αποτελούνταν ακόμη από καλούς και κακούς. Λίγο-πολύ όλα τα γεγονότα έβρισκαν τη θέση τους και την εξήγησή τους σε έναν νοητικό χάρτη και οι άνθρωποι προσανατολίζονταν αναλόγως. Τώρα η παράμετρος «τρομοκρατία» είναι σαν ένα ρεύμα που διασχίζει ή μάλλον διαρρηγνύει αυτόν τον νοητικό χάρτη χωρίς να συσχετίζεται με άλλα ρεύματα, όπως η οικονομική κρίση ή η νέα πλημμυρίδα των προσφύγων που επίσης τον διασχίζουν. Αυτή η διάρρηξη του νοητικού χάρτη καταστρέφει τη δυνατότητα να καταλαβαίνουμε τον κόσμο συνεκτικά, απειλεί το νοητικό σύστημα μέσω του οποίου τον σημασιοδοτούμε, τον διαβάζουμε και προσανατολιζόμαστε. Αυτό είναι το πιο επικίνδυνο πλήγμα.
Ο κ. Αντώνης Λιάκος είναι καθηγητής της Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ