Η Ευρωπαϊκή Ενωση κινδυνεύει να διασπασθεί. Τέσσερις είναι, σε έναν μεγάλο βαθμό, οι αλληλοσυνδεόμενοι λόγοι. Η λανθασμένη αρχιτεκτονική της, η υφεσιακή διαχείριση της κρίσης, η ένταση των προσφυγικών ροών και η τρομοκρατία.
Τα βασικά προβλήματα


Ξεκινώ από τις σαθρές βάσεις της ευρωζώνης. Η ΟΝΕ αποτελείται από ανταγωνιστικές οικονομίες (κυρίως βορειοδυτικές) και λιγότερο ανταγωνιστικές (οι οικονομίες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης). Ολες λειτουργούν στη βάση του κοινού νομίσματος, του ευρώ. Αυτό σημαίνει πως υπάρχει μια συστηματική μεταφορά πόρων από τις δεύτερες στις πρώτες. Αυτού του είδους η «άνιση συναλλαγή» μεταξύ Βορρά και Νότου ενέχει μια οικονομική αιμορραγία πολύ μεγαλύτερη από τη βοήθεια που ο Βορράς δίνει στον Νότο. Ετσι, αντί για σύγκλιση έχουμε την ένταση των ανισοτήτων μεταξύ ευρωπαϊκού κέντρου και περιφέρειας. Για να ισορροπήσει κάπως το σύστημα χρειάζεται σίγουρα μια άλλου τύπου βοήθεια. Χρειάζονται, όπως πολλοί αναλυτές έχουν υποστηρίξει, σοβαροί αναδιανεμητικοί μηχανισμοί που για τη στιγμή δεν υπάρχουν.
Η παραπάνω ανισορροπία μεταξύ ευρωπαϊκού κέντρου και περιφέρειας εντάθηκε με την παγκόσμια κρίση που ξεκίνησε το 2008. Αντίθετα με την πετυχημένη αντιμετώπιση της κρίσης από την κυβέρνηση Ομπάμα, η Γερμανία επέβαλε τη λιτότητα όχι μόνο στην καταχρεωμένη χώρα μας, αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Αυτό οδήγησε στην εκτίναξη της ανεργίας (κυρίως στον Νότο), των ανισοτήτων, καθώς και στην περιθωριοποίηση των λαϊκών στρωμάτων. Με αποτέλεσμα τη θεαματική άνοδο της άκρας Δεξιάς, την αντίθεση μιας μεγάλης μερίδας του πληθυσμού στην ΕΕ και την ξενοφοβία.
Και στους δύο παραπάνω παράγοντες προστέθηκε το μαζικό προσφυγικό ρεύμα που συνδέεται άμεσα με τον συριακό εμφύλιο. Στην Ελλάδα, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, η προσφυγική εισροή έγινε και εξακολουθεί να γίνεται όλο και πιο εκρηκτική. Κυρίως από τη στιγμή που, με την σε κάποιον βαθμό εξαίρεση της Γερμανίας, οι υπόλοιποι εταίροι μας αρνούνται να δεχτούν έναν ικανό αριθμό προσφύγων. Μετά τα πρόσφατα τρομοκρατικά χτυπήματα στο Παρίσι, τα τείχη για την ανάσχεση των προσφύγων θα πολλαπλασιαστούν ενώ η Συμφωνία του Σένγκεν αργοπεθαίνει.
Το ευρωπαϊκό εγχείρημα


Σε ό,τι αφορά την άνιση ανταλλαγή και την έλλειψη αλληλεγγύης, από τη μια μεριά η Γερμανία δεν εννοεί να εγκαταλείψει τη νεοφιλελεύθερη συνταγή της λιτότητας, από την άλλη μεριά όμως δεν επιθυμεί την κατάρρευση της ευρωζώνης. Αντιλαμβάνεται πως εκτός της ΟΝΕ θα καταστεί τρίτης κατηγορίας παίκτης σε ένα παγκόσμιο οικονομικό σύστημα όπου οι κύριοι παίκτες είναι οι ΗΠΑ και η Κίνα. Αρα, οι γερμανικές ελίτ θα πρέπει να αποφασίσουν: ή την πολιτική αλλά και κοινωνική ενοποίηση ή τη διάλυση του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Η πρώτη, θετική επιλογή, σημαίνει περισσότερη αλληλεγγύη και πέρασμα, όσο είναι δυνατό, στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, από την κυρίαρχη νεοφιλελεύθερη σε μια πιο σοσιαλδημοκρατική πολιτική. Σημαίνει, με άλλα λόγια, τη δημιουργία μιας αλληλέγγυας ευρωπαϊκής ομοσπονδίας.
Οσο για τα προβλήματα της προσφυγικής κρίσης και της επιδείνωσης της τρομοκρατίας, αυτά δεν μπορούν να αντιμετωπισθούν μόνο σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Το πρώτο προϋποθέτει την εξεύρεση λύσης στον συριακό εμφύλιο πόλεμο. Το δεύτερο, μεταξύ άλλων, προϋποθέτει την εξουδετέρωση του ισλαμικού κράτους που στρατολογεί, εκπαιδεύει, χρηματοδοτεί και συντονίζει τις εγκληματικές ενέργειες των τρομοκρατών. Βέβαια, η καταστροφή του ισλαμικού κράτους δεν μπορεί να επιτευχθεί μόνο με αεροπορικούς βομβαρδισμούς. Απαιτούνται στρατιωτικές επιχειρήσεις εδάφους. Κάτι τέτοιο δεν θα εξαφανίσει την τρομοκρατία. Οσο υπάρχουν άτομα που όχι μόνο δεν φοβούνται τον θάνατο, αλλά και τον επιθυμούν σαν μέσο «ηρωοποίησης» σε αυτόν τον κόσμο και περάσματος στον παράδεισο, η μακάβρια πορεία θα συνεχίζεται. Παρ’ όλα αυτά, η εξουδετέρωση της κρατικής βάσης των τρομοκρατών θα κάνει πιο αποτελεσματική την καταπολέμηση του τρομοκρατικού φαινομένου.
Βέβαια, δεν πρέπει να ξεχνάμε και την ευθύνη της Δύσης για τη δημιουργία συνθηκών που ευνοούν την τρομοκρατία. Από την αποικιοκρατία και τις μυωπικές επεμβάσεις των δυτικών με σκοπό τον «εκδημοκρατισμό» του Ιράκ, της Λιβύης και άλλων χωρών, ως την οικονομική και κοινωνική περιθωριοποίηση των μουσουλμάνων (κυρίως δεύτερης γενιάς) στη Γαλλία και αλλού, οι ευρωπαϊκές ελίτ φέρουν ευθύνες για την ακραία ριζοσπαστικοποίηση ενός κομματιού του μουσουλμανικού κόσμου. Αυτό που απαιτείται δεν είναι μόνο ο σαφής διαχωρισμός μεταξύ του ακραία φανατικού/τρομοκρατικού και του ειρηνόφιλου Ισλάμ, αλλά και η μη ταύτιση της τρομοκρατίας με τη μωαμεθανική θρησκεία. Επιπλέον και κυρίως, χρειάζονται οικονομικοί πόροι για τον απεγκλωβισμό των μειονοτήτων από τα γκέτο των ευρωπαϊκών μεγαλουπόλεων. Οι δυτικές κοινωνίες έχουν γίνει πολυπολιτισμικές χώρες, όμως, με λίγες εξαιρέσεις, οι κυβερνήσεις τους δεν καταφέρνουν να χειριστούν αποτελεσματικά την πολυπλοκότητα του μετανεωτερικού κόσμου.
Ευρωπαϊκός σοσιαλδημοκρατικός καπιταλισμός


Ολα τα παραπάνω προβλήματα είναι πολύ σοβαρά, αλλά όχι ανυπέρβλητα. Η σημερινή ευρωπαϊκή κρίση δεν είναι η πρώτη ούτε η τελευταία. Πιστεύω πως το όραμα μια ενωμένης Ευρώπης δεν θα σβήσει. Δεν θα σβήσει γιατί γίνεται όλο και πιο προφανές πως η σταδιακή υλοποίηση τους ευρωπαϊκού οράματος δεν θα είναι μόνο προς όφελος των ευρωπαϊκών χωρών, αλλά και προς όφελος της παγκόσμιας κοινότητας. Οπως ο κόσμος όλο και περισσότερο διαμορφώνεται από μεγάλους κοινωνικούς σχηματισμούς όπως οι ΗΠΑ και η Κίνα, μια Ενωμένη Ευρώπη θα καταστεί ένας τρίτος σοβαρός παίκτης στην παγκόσμια πολιτικοοικονομική αρένα. Αν γίνει αυτό, η Ευρώπη με τα κοινωνικά επιτεύγματά της στην πρώιμη μεταπολεμική περίοδο (τη «χρυσή εποχή» της σοσιαλδημοκρατίας –1945-1975) και με το ότι ακόμα και σήμερα συνδυάζει την αντιπροσωπευτική δημοκρατία με ένα κράτος πρόνοιας που είναι, παρ’ όλη τη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, πολύ πιο αναπτυγμένο από αυτό των ΗΠΑ και της Κίνας, μπορεί να καταστεί ο κύριος εκπρόσωπος ενός σοσιαλδημοκρατικού καπιταλισμού. Αν μετά την πτώση της Σοβιετικής Ενωσης το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα αποτελείται κυρίως από τον νεοφιλελεύθερο αγγλοσαξονικό καπιταλισμό και τον αυταρχικό κινεζικό, ένας ευρωπαϊκός, σοσιαλδημοκρατικός καπιταλισμός σίγουρα θα οδηγήσει σε μια πιο ανθρώπινη παγκόσμια κατάσταση. Επιπλέον, μια Ενωμένη Ευρώπη δεν θα διαμορφώνεται μόνο, αλλά και θα διαμορφώνει προς το καλύτερο τον κόσμο που έρχεται.
Ο κ. Νίκος Μουζέλης είναι ομότιμος καθηγητής Κοινωνιολογίας στην LSE.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ