Αποδόμηση και όχι μεταρρύθμιση με το νέο Ασφαλιστικό

Πολλές είναι οι νομοθετικές πρωτοβουλίες που αναλήφθηκαν από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 με στόχο τη μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού συστήματος και τη διασφάλιση της μακροπρόθεσμης βιωσιμότητάς του. Κοινό χαρακτηριστικό όλων αυτών των προσπαθειών, με τελευταία εκείνη του 2010, ήταν η διατήρηση του κοινωνικού χαρακτήρα της ασφάλισης, με τις όποιες παραλλαγές και τις όποιες επώδυνες, λιγότερο ή περισσότερο, αλλά αναγκαίες αλλαγές ή και τις όποιες αστοχίες. Η κριτική που ασκείται σήμερα για τα πεπραγμένα του παρελθόντος από όσους δεν συνεχίζουν να δημαγωγούν εστιάζεται στη μεγάλη καθυστέρηση που υπήρξε στη χώρα μας μέχρι να παρθούν οι αναγκαίες αποφάσεις. Αυτό είναι αλήθεια αλλά δεν είναι το μόνο που θα πρέπει να κρατήσουμε.

Η αλήθεια επίσης είναι ότι σήμερα μιλάμε για κάτι εντελώς διαφορετικό. Μιλάμε για την πλήρη αποδόμηση και όχι τη μεταρρύθμιση, εφόσον πορευτούμε με τα σενάρια που έχουν δει το φως της δημοσιότητας. Εχουμε πράγματι να αντιμετωπίσουμε και νέα προβλήματα στο Ασφαλιστικό, που οφείλονται στο γεγονός ότι και το 2015 και το 2016 θα βιώσουμε ξανά την ύφεση και τις συνέπειές της. Η πολυπόθητη αποκλιμάκωση της ανεργίας θα καθυστερήσει για δύο χρόνια τουλάχιστον και τα εισοδήματα θα συνεχίσουν να μειώνονται.

Με βάση το προσχέδιο του προϋπολογισμού που κατατέθηκε στη Βουλή, το 2014 έκλεισε τελικά με θετικό ρυθμό ανάπτυξης 0,7%, χαμηλότερο από τις αρχικές προβλέψεις, που ήταν στο 1,6%, ενώ η πρόβλεψη για +2,9% το 2015 καταλήγει σε ύφεση 2,3% για το ίδιο έτος και 1,2% για το 2016. Οι μισθοί, με βάση τα στοιχεία του ΙΚΑ, σημειώνουν περαιτέρω μείωση κατά 5% το 2015, ενώ η ανεργία στην καλύτερη περίπτωση θα αυξηθεί κατά 1-2 ποσοστιαίες μονάδες. Ολα αυτά καθιστούν αναπότρεπτες τις νέες μειώσεις στις συντάξεις και εκείνο που μένει είναι να δούμε ποιοι θα είναι εκείνοι που θα πληρώσουν. Με επανυπολογισμό όλων των συντάξεων που είναι τεχνικά αδύνατο ή με οριζόντιες ή κλιμακούμενες μειώσεις, θα είναι πολλοί εκείνοι που θα θιγούν γιατί δεν βγαίνουν οι αριθμοί σε σχέση με τα νέα ελλείμματα τα οποία θα πρέπει να καλυφθούν.

Οι ως τώρα επιλογές της κυβέρνησης και όσες ακολουθούν είναι ιδιαίτερα επώδυνες σε ό,τι αφορά τους χαμηλοσυνταξιούχους. Η κατάργηση των κατώτατων ορίων συντάξεων ως τη συμπλήρωση του 67ου έτους, η μείωση της κατώτατης σύνταξης από τα 486 σταδιακά στα 392 ευρώ, σε συνδυασμό με την κατάργηση του ΕΚΑΣ διαμορφώνουν ένα χαμηλότερο κατά 30% περίπου επίπεδο συντάξεων για πάνω από το 25% των συνταξιούχων τα επόμενα χρόνια. Η μείωση των συντάξεων για την ομάδα που έχει άθροισμα συντάξεων άνω των 1.000 ευρώ, μετά τις μεγάλες μειώσεις που έχουν υποστεί, θα είναι από 10% ως 20% για να καλυφθεί ο στόχος για περιορισμό της δαπάνης το 2016, που θα είναι στην καλύτερη περίπτωση 1,5 δισ. ευρώ. Αυτό είναι άδικο για τους 850.000 περίπου συνταξιούχους αυτής της κατηγορίας που έχουν εργαστεί για πολλά χρόνια και έχουν καταβάλει υψηλές εισφορές. Ας δούμε αναλυτικά μερικές από τις βασικές παραμέτρους του νέου συστήματος και των συνεπειών τους.

Η ενοποίηση σε ένα Ταμείο, με νοητή έστω κεφαλαιοποίηση, σημαίνει αλλαγή του χαρακτήρα της κοινωνικής ασφάλισης. Σημαίνει ανατροπή του αναδιανεμητικού και διανεμητικού μοντέλου, πάνω από ένα ποσό «εθνικής» σύνταξης των 392 ευρώ και απουσία κινήτρου ασφάλισης, αφού μιλούν για ένα μοντέλο προκαθορισμένων εισφορών, χωρίς προκαθορισμένες παροχές. Παράλληλα μια τέτοια επιλογή θα έχει ως αποτέλεσμα τη μεταφορά των μεγάλων ελλειμμάτων του ΟΑΕΕ και του ΟΓΑ στο ΙΚΑ, δηλαδή στο Ταμείο των μισθωτών. Η ενοποίηση στο ένα και μοναδικό Ταμείο και των Επικουρικών Ταμείων οδηγεί στην κατάργηση του δεύτερου πυλώνα της ασφάλισης και σε ακόμη χαμηλότερες συντάξεις. Η μείωση του ποσοστού αναπλήρωσης στο 50% ως 55% αθροιστικά κύριας και επικουρικής σύνταξης, από το 60% ως 80% που κυμαίνεται σήμερα, είναι προφανές ότι οδηγεί σε μια μείωση για τα αμέσως επόμενα χρόνια, κατά 30% περίπου.

Η θεσμοθέτηση ενιαίων εισφορών με βάση τα εισοδήματα, κατά τα πρότυπα του ΙΚΑ, οδηγεί σε μεγάλη αύξηση των εισφορών των αγροτών, ενώ αντίθετα χαμηλότερες εισφορές θα διαμορφωθούν για τους ελεύθερους επαγγελματίες. Δεν αναγνωρίζεται εδώ η ιδιαιτερότητα των αγροτών, όπου σε μια οικογένεια μπορεί να πληρώνουν δύο, τρία και τέσσερα μέλη τις εισφορές, κάτι που δεν μπορεί να αντέξει μια αγροτική οικογένεια και υπάρχει ο κίνδυνος να καταστεί ένας μεγάλος αριθμός ανασφάλιστοι.

Αντιθέτως για τους ελεύθερους επαγγελματίες η μείωση των ασφαλιστικών εισφορών που θα προκύψει αν συνδεθούν με τα εισοδήματά τους μπορεί να είναι θετικό μέτρο, χωρίς να χρειαστεί να ενοποιηθεί το Ταμείο τους με το ΙΚΑ, με μία όμως προϋπόθεση: να διασφαλιστεί εισπραξιμότητα στο απόλυτο αν είναι δυνατόν, έτσι ώστε να δημιουργηθεί θετικό ισοζύγιο για τα έσοδα του Ταμείου τους. Σε διαφορετική περίπτωση, αν συνεχιστεί το φαινόμενο ο ένας στους δύο να μην πληρώνει τις εισφορές του, η κατάρρευση θα πρέπει να θεωρηθεί βέβαιη.

Η αναζήτηση διαφορετικού πλαισίου για τις συντάξεις αναπηρίας και χηρείας υποκρύπτει δυσμενέστερο καθεστώς για τις συντάξεις αυτής της κατηγορίας. Είναι μεγάλο λάθος να ενταχθούν οι συντάξεις χηρείας και αναπηρίας σε ένα προνοιακό καθεστώς που θα οδηγήσει σε σύνδεση με εισοδηματικά κριτήρια για παροχές που καταβάλλονται εισφορές.

Το συμπέρασμα λοιπόν είναι ότι δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν τα υπαρκτά προβλήματα του Ασφαλιστικού με την αποδόμησή του. Πρέπει να βρεθεί η πιο δίκαιη κατανομή για τα βάρη που θα επωμιστούμε την τρέχουσα περίοδο και ως το τέλος του 2016 και τα οποία δυστυχώς δεν θα μπορέσουμε να αποφύγουμε με «ισοδύναμα» μέτρα. Για την αμέσως επόμενη περίοδο αλλά και μακροπρόθεσμα η λύση στο πρόβλημα του Ασφαλιστικού δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί έξω από τα προβλήματα της πραγματικής οικονομίας και την επίλυσή τους. Στον βαθμό που αντιμετωπιστεί το τεράστιο πρόβλημα της ανεργίας, της ύφεσης, του εκρηκτικού προβλήματος της υπογεννητικότητας, της έλλειψης ρευστότητας και της απουσίας σχεδίου ανάπτυξης, θα λυθεί και το ασφαλιστικό πρόβλημα. Σε διαφορετική περίπτωση, αν αποδεχτούμε ότι αυτή η χώρα θα πορευτεί για πολλά ακόμη χρόνια στον αστερισμό των μνημονίων, μέσα στην εσωστρέφεια και στη μιζέρια, δεν θα μιλάμε για την κατάρρευση του Ασφαλιστικού, αλλά για την κατάρρευση της ίδιας της χώρας.

Ο κ. Γιώργος Κουτρουμάνης είναι πρώην υπουργός.