Υπεράσπιση του ορθού λόγου

Πρόσφατα, σε συζητήσεις με φίλους και γνωστούς, λίγο-πολύ έμπειρους στα πολιτικά και στα εκλογικά, σύντομα διαπιστώναμε ότι ο λόγος μας έβριθε επιχειρημάτων τα οποία, αν και λογικά (ό,τι και αν σημαίνει αυτό), κάθε άλλο παρά «συμφωνούσαν» με το αποτέλεσμα των πρόσφατων εκλογών. Εν ολίγοις, τα επιχειρήματά μας ήταν στέρεα από τη σκοπιά της λογικής, πλην όμως σε κραυγαλέα διάσταση με τις επιλογές του εκλογικού σώματος. Ισως κάτι να μην πηγαίνει καλά με τις προσεγγίσεις μας και τις αναλύσεις μας, σκέφτηκα. Μήπως υπάρχουν στην κοινωνία διεργασίες και ρεύματα που μας διαφεύγουν; Μήπως τα εργαλεία που χρησιμοποιούμε είναι απαρχαιωμένα; Μήπως καλό είναι να το πάρουμε απόφαση ότι η ικανότητά μας να διαβάζουμε την κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα έχει αμβλυνθεί με τα χρόνια; Ολα είναι πιθανά, και το λέω ειλικρινά. Δεν πρόκειται για τάση αυτομαστίγωσης, για μανιέρα ή πόζα. Είναι φυσικό να ανησυχείς όταν διαπιστώνεις πόσο μεγάλη είναι η απόκλιση ανάμεσα στις εκτιμήσεις σου για το πολιτικό γίγνεσθαι και την πραγματικότητα.

Προσπαθώντας πάντα να ακολουθώ την παραίνεση του Γκράμσι «ούτε να ενθουσιάζεσαι ούτε να αγανακτείς, αλλά να προσπαθείς να καταλάβεις» (σε από μνήμης, ελεύθερη απόδοση), ακούω όλον αυτόν τον καιρό με πολλή προσοχή κάθε πιθανή εξήγηση για όσα συμβαίνουν στην πολιτική σκηνή, και για το πρόσφατο εκλογικό αποτέλεσμα ειδικότερα. Κάποιος τον Γενάρη υπόσχεται δέκα πράγματα, εκλέγεται, αλλά δεν κάνει κανένα από αυτά. Εν συνεχεία, καλεί τους πολίτες σε δημοψήφισμα, εκείνοι ψηφίζουν Α και αυτός (ευτυχώς, βέβαια, για τη χώρα) κάνει το Β. Λίγες μόλις εβδομάδες αργότερα, ο ίδιος αυτός ηγέτης, του οποίου μάλιστα η κυβέρνηση έχει ήδη χρεώσει τη χώρα με καμιά πενηνταριά και βάλε δισ. ευρώ επιπλέον, κερδίζει και πάλι τις εκλογές, με το ίδιο περίπου ποσοστό, και με δεδομένη και υπογραμμένη την υποχρέωση να εφαρμόσει ακόμη πιο σκληρά μέτρα απ’ ό,τι οι προηγούμενοι. Μη μου πείτε ότι το όλο σενάριο δεν πάσχει από λογική σκοπιά, ότι το όλο σχήμα δεν «μπάζει» από κάπου.

Σε αυτό το σημείο της αναρώτησης και του σχετικού προβληματισμού, κάποιοι από τους συνομιλητές διατύπωναν και μιαν άλλη άποψη για όσα συμβαίνουν: «Τι σπάτε το κεφάλι σας με αναλύσεις επί αναλύσεων και με λογικά επιχειρήματα επί λογικών επιχειρημάτων; Ετσι ή αλλιώς, οι λογικοί συλλογισμοί σας αφορούν ένα 20%-25% του εκλογικού σώματος. Οι υπόλοιποι ψηφίζουν με άλλα κριτήρια». Οσοι υποστηρίζουν αυτή την άποψη δεν επιδιώκουν βέβαια με αυτόν τον τρόπο να θίξουν κάποιους συμπολίτες μας. Απλώς έχουν αποδεχθεί ότι τα κριτήρια με τα οποία δίνεται η ψήφος είναι άλλα, πιο «σύνθετα», πιο συναισθηματικά, ενίοτε συνδεδεμένα ακόμη και με βαθύτερα στρώματα του ανθρώπινου ψυχισμού.

Δεν αποκλείεται τα πράγματα να έχουν όντως έτσι. Ωστόσο, με κίνδυνο να μου αποδοθεί «παλαιοαριστερή» εμμονή στην αξία του ορθολογισμού, επιλέγω να επιμείνω: η Αριστερά έχει νόημα μόνον ως εκβλάστηση του Διαφωτισμού, ως κληρονόμος των αρχών του ορθού λόγου. Στο μέτρο που μετατρέπεται σε απλό υποδοχέα και προωθητή κάθε λογής αιτημάτων, διεκδικήσεων, ακόμη και απωθημένων, δίχως όλα αυτά να τα υποβάλλει στη βάσανο της λογικής θεμελίωσής τους, η Αριστερά παύει να είναι φορέας ενός γνήσια απελευθερωτικού μηνύματος και κληρονόμος των μεγάλων δημοκρατικών κατακτήσεων του Διαφωτισμού. Από τη στιγμή που ο ορθός λόγος παύει να είναι στοιχείο sine qua non για την ερμηνεία και την αλλαγή της κοινωνικής πραγματικότητας, ανοίγει ο δρόμος για κάθε είδους τερατογενέσεις, είτε πρόκειται για τον ζόφο του «υπαρκτού», είτε για χασάπηδες τύπου Πολ Ποτ και Κιμ Γιονγκ Ουν, είτε για τον λαϊκισμό των Περόν και των Τσάβες.

Σε ό,τι με αφορά λοιπόν, αρνούμαι να αποδεχθώ πως θα πρέπει, ως αριστερός, να ξεχάσω λίγο-πολύ τον ορθό λόγο και να υιοθετήσω την άποψη «στο κάτω-κάτω, ποιους αφορά η λογική σας;». Ας μην ξεχνάμε άλλωστε πως ήδη από την εποχή του Γκόγια έχουμε προειδοποιηθεί πως «ο ύπνος της λογικής γεννά τέρατα». Εξάλλου, και ο γνωστός και χιλιοτραγουδισμένος στίχος της «Διεθνούς» («Το δίκιο απ’ τον κρατήρα βγαίνει») στο γαλλικό πρωτότυπο λέει κάτι εντελώς διαφορετικό («La raison tonne en son cratère»). Μπορεί ο έλληνας μεταφραστής, καλοπροαίρετα, να προσπάθησε να κάνει τον στίχο απλώς πιο «ποιητικίζοντα» ή/και πιο «αγωνιστικό». Ομως, υπό το φως και της μεταγενέστερης κατάχρησης του όρου «δίκιο», που θα φτάσει μέχρι το «νόμος είναι το δίκιο του…» (συμπληρώνεται κατά το δοκούν και κατά πώς βολεύει τον καθένα), νομίζω ότι καλό είναι να υπάρχουν και κάποιοι που να υπενθυμίζουν και να (επανα)διεκδικούν το δικαίωμα του ορθού λόγου να διαπερνά και να διαποτίζει τη σκέψη και τη δράση όσων δηλώνουν αριστεροί.

Ο κ. Ανδρέας Παππάς είναι επιμελητής εκδόσεων και μεταφραστής.