Οχι, η Ευρώπη δεν καταρρέει

Η Ευρώπη παρακμάζει, αποσυντίθεται, καταρρέει και για πολλούς παρατηρητές το μόνο ερώτημα που παραμένει αναπάντητο είναι πόσο θα διαρκέσει αυτό το φοβερό δράμα. Σε όλη την ήπειρο, η αισιοδοξία για το μέλλον του ευρωπαϊκού εγχειρήματος είναι περιορισμένη. Μοναχική εξαίρεση αποτελεί η Γερμανία, όπου η καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ συνεχίζει να λέει στους επικριτές της ότι είναι δυνατή μία κοινή λύση είτε πρόκειται για την κατάρρευση της ελληνικής οικονομίας είτε για την κρίση με τους πρόσφυγες. «Μπορούμε να το επιτύχουμε αυτό», είπε.

Η κυρία Μέρκελ ξέρει για τι πράγμα μιλάει. Όχι μόνο μπορεί η Ευρώπη να ξεπεράσει τις τρέχουσες προκλήσεις της, αλλά η καταιγίδα συμβάλλει στην ισχυροποίηση της Ένωσης. Οι τρεις κρίσεις που απειλούν την Ευρωπαϊκή Ένωση – η Ελλάδα, η σύρραξη στην Ουκρανία και η προσφυγική κρίση – είναι πράγματι σοβαρές.

Αλλά η απάντηση, η οποία συντονίζεται σε μεγάλο βαθμό από τη Γερμανία, υπήρξε εξίσου εντυπωσιακή.

H μερκελο-κεντρική «οριζόντια κατανομή της εξουσίας» δημιουργεί μία πολύ διαφορετική ένωση από εκείνη που οι κυβερνήσεις συμφώνησαν στις συνθήκες. Το κέντρο εξουσίας δεν είναι οι Βρυξέλλες αλλά το Βερολίνο. Ούτε οι φεντεραλιστές ούτε οι εθνικιστές είναι ικανοποιημένοι με αυτό.

Είναι, ωστόσο, αποτελεσματικό. Παρά τις επανειλημμένες προβλέψεις για το αντίθετο, η Ευρώπη δεν καταρρέει. Αντιμετωπίζει τις μεγάλες κρίσεις συλλογικά, με τις τακτικές συναντήσεις των αρχηγών των κρατών να αποτελούν πλέον την κεντρική πλατφόρμα λήψης αποφάσεων. Με την πιθανή εξαίρεση της Βρετανίας, καμία χώρα δεν θέλει να φύγει, και η ένταξη στην Ένωση παραμένει το όνειρο των χωρών κατά μήκος της περιφέρειάς της.

Δείτε την κρίση του ευρώ. Ήδη από το 2010, οι απαισιόδοξοι ορκίζονταν ότι αποκάλυψε ένα θεμελιώδες ελάττωμα στην αρχιτεκτονική της νομισματικής ένωσης, θέτοντας τις αδύναμες οικονομίες σε αντιπαράθεση με τις ισχυρές. Και όμως, πέντε χρόνια αργότερα, η Ιρλανδία, η Ιταλία, η Πορτογαλία και η Ισπανία έχουν αρχίσει να ανακάμπτουν, ενώ η Ελλάδα βρίσκεται εκτός κινδύνου, με μια αριστερή κυβέρνηση αποφασισμένη να πραγματοποιήσει τις επώδυνες μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται για να παραμείνει στο ευρώ. Παρότι καταπονημένο, το κοινό νόμισμα είναι πιο δυνατό.

Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για τη σύρραξη στην Ουκρανία. Αυτό που κάποτε ήταν μια κατάσταση στα πρόθυρα ενός ανοιχτού πολέμου, χάρη στην Μέρκελ και τον Ολάντ, μετακινήθηκε από το πεδίο της στρατιωτικής αντιπαράθεσης στην αρένα της διπλωματίας. Η Ρωσία τέθηκε υπό έλεγχο, δίνοντας την Ουκρανία την ευκαιρία να οικοδομήσει ένα ισχυρότερο κράτος ικανό να αντισταθεί στις προσπάθειες της Μόσχας να επαναφέρει τη χώρα στη σφαίρα επιρροής της. Και πάλι, η Ένωση δοκιμάστηκε και βγήκε δυνατότερη.

Καμία πρόκληση δεν απεικονίζει καλύτερα τα πλεονεκτήματα της Ένωσης από τα κύματα των προσφύγων που φθάνουν στην Ευρώπη. Η κυρία Μέρκελ σωστά την χαρακτήρισε πρόκληση για την Ευρώπη ως σύνολο. Και η Ευρώπη ενήργησε ανάλογα ψηφίζοντας υπέρ της διανομής των βαρών της υποδοχής των προσφύγων. Είναι αλήθεια ότι το παλιό σύστημα για τους πρόσφυγες λύγισε υπό το ξαφνικό βάρος. Αλλά με μια ταχύτητα που εξέπληξε ακόμα και τους πλέον ευρω-αισιόδοξους, η Ένωση άρχισε να διαμορφώσει τους νέους κανόνες. Αυτό που βλέπουμε να εκτυλίσσεται είναι ένα πανευρωπαϊκό σύστημα διακυβέρνησης. Δεν είναι πάντα όμορφο. Αλλά αυτό δεν πρέπει να εκπλήσσει όταν 28 χώρες με διαφορετικές ιστορίες καλούνται να συμβιβαστούν άμεσα σε θέματα ζωτικής σημασίας.

Η νέα Ευρωπαϊκή Ένωση επαναπροσδιορίζει το ρόλο του εθνικού κράτους χωρίς να τον αντικαθιστά. Η νέα Ευρωπαϊκή Ένωση είναι εξαιρετικά διακυβερνητική, χτισμένη γύρω από τη συνεργασία μεταξύ των κρατών. Βασίζεται στην σύναψη συμφωνιών, με τη Γερμανίδα καγκελάριο ως κύρια δύναμη στο κέντρο. Ασχολείται με θέματα που εδώ και καιρό θεωρούνταν εσωτερικές υποθέσεις όπως το νόμισμα, η ασφάλεια και τα σύνορα. Και ενώ στο παρελθόν η Ευρωπαϊκή Ένωση διοικούταν από γραφειοκράτες, η νέα ένωση είναι βαθιά πολιτική. Η περίοδος των μυστικών συμφωνιών στις Βρυξέλλες έχει τελειώσει.

Την ώρα που φυγόκεντρες δυνάμεις εξακολουθούν να απειλούν το ευρωπαϊκό εγχείρημα, φαίνεται ότι το κέντρο αντέχει, για έναν απλό λόγο. Τα κράτη μέλη τελικά αισθάνονται ότι παίρνουν όσα δίνουν: ένα πλαίσιο που τα βοηθά να αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης.