Το στρατόπεδο είναι ανάστατο: όλα τα κοπάδια βρέθηκαν πρωί-πρωί σφαγμένα. Τι συνέβη; Ποιος εξόντωσε τα ζωντανά;
Στημένη έξω από τη σκηνή του Αίαντα, η θεά Αθηνά υποδέχεται περιχαρής τον Οδυσσέα, που καταφθάνει για να διερευνήσει την κατάσταση. Η θεά τού εξηγεί πως ο ήρωας από τη Σαλαμίνα έκανε το κακό. Η ίδια τού θόλωσε το μυαλό και την όραση οδηγώντας τον να ξεσκίσει κριάρια αντί για ανθρώπους. Τους έλληνες στρατηγούς ήθελε ο Αίας να ξεκάνει επειδή έδωσαν στον Οδυσσέα τα όπλα του νεκρού Αχιλλέα. Δεν τον άφησε όμως η Αθηνά. Επινόησε αυτή την γκροτέσκα παρωδία βουτηγμένη σε αίμα τετράποδων για να γελοιοποιήσει τον ήρωα, δεύτερο γενναιότερο μετά τον Αχιλλέα. Του το φύλαγε από τότε που περιφρόνησε τη βοήθειά της εν ώρα μάχης. Του το φύλαγε και τώρα τον κατέστρεψε.
Ο Αίας, αυτός ο ατρόμητος γίγαντας που τον έτρεμαν οι Τρώες, κατάντησε τώρα, όπως εύστοχα το περιγράφει ο Γιαν Κοτ, ένας «ιδρωμένος χασάπης». Αντί να ιδρώνει εξολοθρεύοντας εχθρούς, έχει κλειστεί στη σκηνή του και μουσκεύει ξεκοιλιάζοντας ταύρους. Και όταν η επίδραση της μανίας καταλαγιάσει, θα ανακαλύψει ότι δεν υπάρχει επιστροφή. Οπου κι αν πάει θα είναι ο Αίας που έσφαξε τα ζώα. Θα είναι γυμνός επειδή θα έχει χάσει την τιμή του. «Τι είδους κόσμος είναι αυτός όπου ένας ήρωας μπορεί να μεταβληθεί σε μακελάρη;» αναρωτιέται ο Κοτ. Η εκδικητική, χαιρέκακη Αθηνά, ο διπλωμάτης Οδυσσέας, οι αλαζόνες γιοι του Ατρέα, ο παραμερισμός ενός σπουδαίου πολεμιστή… Οι αξίες της «Ιλιάδας» έχουν σβήσει. «Ο ηρωικός κόσμος έχει καταρρεύσει. Ο Αίας συνειδητοποιεί ότι δεν μπορεί πια ούτε να ζήσει ούτε να πεθάνει ηρωικά» συνεχίζει ο Κοτ. Το μόνο που του μένει είναι η αυτοκτονία.
Ο θάνατός του θα αποδείξει εκ νέου την παρακμή του αριστοκρατικού αξιακού συστήματος. Ενας-ένας καταφθάνουν οι στρατηγοί γύρω από το πτώμα του ανδρός για να εμποδίσουν τον ετεροθαλή αδελφό του Τεύκρο και τη γυναίκα του Τέκμησσα να προχωρήσουν στην ταφή του αγαπημένου τους. Η κυνική διαμάχη δεν φέρνει ποτέ την κάθαρση. Ο Αίας τελικά θα ταφεί χάρη στην παρέμβαση του Οδυσσέα… Τι ειρωνεία! «Απ’ όλους τους ήρωες του Τρωικού Πολέμου ο Αίας παραδόθηκε νωρίτερα και σκληρότερα στη γελοιότητα» καταλήγει ο Κοτ.
Πέτρες, ξύλα, καλάμια και δύο αυτοσχέδιες σκηνές από τρύπια πανιά –η μία για τον Αίαντα, η άλλη για τη μικρή μπάντα πνευστών –συνθέτουν το «ταπεινό» και συνεπές αισθητικό τοπίο (σκηνικά Ελένης Μανωλοπούλου) μέσα στο οποίο εκτυλίσσεται η παράσταση του Θεάτρου του Νέου Κόσμου. Εκτός από τις πρώτες ύλες, υπήρχε και μια γενικότερη ταπεινή διάθεση. Οτι, δηλαδή, εμείς δεν θέλουμε να σας εντυπωσιάσουμε με τα ευρήματά μας και τη «μοντέρνα» ματιά μας, θέλουμε απλώς να σας κάνουμε να ακούσετε την ιστορία και να συγκινηθείτε από αυτήν. Και η αλήθεια είναι πως εισπράξαμε αβίαστα το ευθύβολο κείμενο της μετάφρασης του Δ. Ν. Μαρωνίτη και καταλάβαμε την τραγική περίπτωση του αυτόχειρα Αίαντα. Από εκεί και πέρα, όμως, δεν μπορεί κανείς να μιλήσει για άλλα σημαντικά επιτεύγματα. Μια τόσο στρέιτ προσέγγιση εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις ερμηνείες: εδώ όμως δεν είχαμε κάτι αξιοσημείωτο στο ερμηνευτικό πεδίο. Αξιοπρεπώς μπορεί να στάθηκαν ο Νίκος Κουρής ως Αίας και η Μαρία Πρωτόπαππα ως Τέκμησσα, η αδυναμία εκφοράς του λόγου με σύγχρονο τρόπο όμως και η προσκόλληση σε παλαιότερα μοντέλα «τραγικής» επιτήδευσης –αν και σε πιο ήπια μορφή –δεν μας επέτρεψαν να εισπνεύσουμε καθαρό αέρα. Ο Γιάννος Περλέγκας ως Τεύκρος μετακινήθηκε από την αρχική επιπολαιότητα του θρήνου του στην αμεσότητα της οργισμένης αντιπαράθεσης με τους Γιάννη Κλίνη (Μενέλαο) και Δημήτρη Παπανικολάου (Αγαμέμνονα). Εντελώς «εκτός» ο Γιάννης Τσορτέκης ως Οδυσσέας. Η μουσική του Νίκου Κυπουργού προσπάθησε να πλεχθεί οργανικά με τη δράση (ηθοποιοί που παίρνουν με φυσικότητα ένα όργανο ή αρχίζουν να τραγουδούν), δεν κατάφερε όμως να προσδώσει ιδιαίτερο στίγμα στο αποτέλεσμα, που έμεινε να αιωρείται υποτονικό και ανιαρό. Ο Χορός το πάλεψε αλλά έπεσε κι αυτός θύμα μιας γενικότερης έλλειψης ξεκάθαρων επιμέρους στόχων. Η αίσθηση ενός κόσμου που χάνεται στον βωμό μιας νέας, πιο κυνικής τάξης πραγμάτων δεν αναδύθηκε με την απαραίτητη ένταση αφήνοντάς μας τελικά με μια γεύση ανολοκλήρωτου.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ