Φοβισμένοι υπνοβάτες

Το τρένο πλησιάζει και δεν σκοπεύει να σταματήσει. Πέντε άνθρωποι είναι δεμένοι στις ράγες. Θα πεθάνουν –το βλέπεις στα μάτια τους, το διακρίνεις στην τροχιά του τρένου. Εσείς είστε μπροστά από έναν μοχλό. Με μια απόφαση μπορείτε να τους σώσετε, αν ακουμπήσετε τον μοχλό θα αλλάξετε τη φορά του τρένου. Αλλά το happy end δεν υπάρχει. Με την κίνησή σας, θα σκοτώσετε έναν άνθρωπο που είναι δεμένος στις άλλες ράγες, έναν άνθρωπο που θα γλίτωνε αν δεν είχατε εσείς το βάρος της απόφασης. Αν δεν το κάνετε, δεν έχετε καμία εμπλοκή στην ιστορία, απλώς κλείνετε τα μάτια σας μπροστά στους πέντε θανάτους που θα μπορούσατε να αποτρέψετε. Ναι ή όχι;

Η ιστορία δεν είναι πραγματική. Είναι βγαλμένη από το μάθημα του Μάικλ Σαντέλ με την ονομασία «Justice» στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, ένα από τα πιο διάσημα σεμινάρια στον κόσμο. Στο YouTube περίπου 10 εκατομμύρια άνθρωποι το έχουν παρακολουθήσει, τα μαθήματα δικαιοσύνης, σχεδόν μια ολόκληρη Ελλάδα.

Αλλά η Ελλάδα δεν έχει χρόνο για πολυτέλειες όπως η θεωρητική ηθική πια, ήρθε η ώρα να περάσει στην πράξη. Ηρθε η ώρα να αποφασίσει.

Από τη στιγμή που προκηρύχθηκε αυτό το περίεργο, οριακά νόμιμο, βεβιασμένο και νεφελώδες δημοψήφισμα, το δίλημμα του τρένου είναι αυτό που έρχεται διαρκώς στο μυαλό μου. Περιγράφει –με κάπως πιο αναλυτικό τρόπο απ’ όσο προστάζει η συνθηματολογική εποχή –τα ερωτήματα που πρέπει να λάβει υπόψιν του κάποιος σε κάθε απόφαση. Ποτέ δεν είναι ευχάριστα.

«Συμφωνείτε με την πρόταση των θεσμών;». Το πρώτο πράγμα που κάνει ένας λογικός άνθρωπος είναι να προμηθευτεί την επίσημη πρόταση. Δεν θα τη βρει. Η κυβέρνηση δεν θεώρησε σκόπιμο να ενημερώσει επίσημα για το διακύβευμα· και το έκανε επίτηδες. Οσοι πάνε να ψηφίσουν το «Ναι» ή το «Οχι» θα το κάνουν με έναν βολικό τρόπο για κάθε καθεστώς: Φορτισμένοι από επικίνδυνο συναίσθημα, με ανεπτυγμένο το μελοδραματικό αίσθημα και έχοντας βρει έναν βολικό εχθρό. Αν θέλεις να πάρεις μια λανθασμένη απόφαση, το πιο εύκολο πράγμα που πρέπει να κάνεις είναι να παθιαστείς. Τα υπόλοιπα θα ακολουθήσουν.

Αρα; Ακούγονται οι φωνές από το βάθος, φωνές εμποτισμένες από το πατριωτικό πάθος του Πάνου Καμμένου. Δεν έχουμε εχθρό; Δεν είναι οι δανειστές κακοί; Δεν πρέπει να είμαστε ανεξάρτητοι;

Η απάντηση είναι «ναι» και «όχι». Οι δανειστές προφανώς δεν θέλουν το καλό μας. Κοιτάζουν το συμφέρον τους, και αυτό θα έπρεπε να κάνουμε και εμείς. Δεν ξέρω αν είναι καλοί ή κακοί, μοιάζουν απλώς businessmen –δυστυχώς έτσι πρέπει να τους αντιμετωπίζουμε.

Και η ανεξαρτησία μας; Το γεγονός ότι οι ελληνικές τράπεζες είναι κλειστές, το ότι τα χρήματα τελειώνουν από τα ATM και ορισμένες συντάξεις κουρεύτηκαν, το ότι ο Αλέξης Τσίπρας ζήτησε νέα βοήθεια την Τετάρτη δείχνει πως η ανεξαρτησία είναι μια σχετική λέξη. Α, αυτό είναι τρομολαγνεία, φόβος, προδοσία τσιρίζει κάποιος από το βάθος. Οχι, είναι πραγματικότητα, απαντάει όποιος δεν έχει πρόβλημα να συζητήσει μια εναλλακτική λύση, αρκεί αυτή να υπάρχει. Να είναι πρακτική, μελετημένη, σχεδιασμένη. Οχι κίνηση που θα έκανε μια καψουρεμένη έφηβη για να τιμωρήσει το αγόρι της.

Και δεν πρέπει να αποφασίσει ο κυρίαρχος λαός; ρωτάει η συνείδησή μας. Ασφαλώς και πρέπει. Αλλά σε ένα πραγματικό ερώτημα, όπως στο «Ναι ή Οχι στο ευρώ;». Ενα ερώτημα με χρόνο, ενημέρωση και όχι και τόσο συναίσθημα θα ήταν πολύ πιο τίμιο από αυτή την πρόχειρη καρικατούρα δημοψηφίσματος που φαίνεται να προσπαθεί να υφαρπάξει ψήφους, πολιτικό κεφάλαιο και τσάμπα (κυριολεκτικά) πατριωτισμό.

Μπορώ να καταλάβω κάποιον που υποστηρίζει τον ΣΥΡΙΖΑ ή απλώς το τέλος της λιτότητας και διστάζει να πει «ναι» σε κόψιμο συντάξεων. Μπορώ να καταλάβω κάποιον που έχει χάσει τόσα από την άδικη εφαρμογή των μνημονίων, που ψηφίζει «όχι», έχοντας ένα χαιρέκακο μένος που κάνει το Κούγκι να του φαίνεται θελκτικό.

Αλλά έχω την υποψία πως όποιος σκέφτεται ήρεμα, όποιος φοβάται (δεξιούς και αριστερούς) πατριωτισμούς ως το καταφύγιο των απατεώνων, όποιος ξέρει πως η ζωή είναι γεμάτη συμβιβασμούς και όχι συνθήματα, ενοχλείται από τους ιδεολογικούς εγκλωβισμούς που επιχειρεί μια κυβέρνηση που είτε έχει plan b (δραχμής;) και αυτοσαμποτάρει τη «συμφωνία» είτε αδυνατεί να συνθηκολογήσει με την πραγματικότητα.

Ο μοχλός είναι στα χέρια του λαού. Και αυτός μπορεί να αποδειχθεί ενθουσιώδης υπνοβάτης προς το μεγάλο άγνωστο ή προνοητικός λογικός πολίτης –ακόμη και αν νιώθει φοβισμένος. Δυνατότητα να μην αποφασίσει δεν έχει. Εχει όμως δικαίωμα να μην τον εκμεταλλευτούν. Αυτό, είναι δικαιοσύνη.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino το Σάββατο 4 Ιουλίου 2015