Η περσινή επέτειος των σαράντα χρόνων από την πτώση της δικτατορίας των συνταγματαρχών στη χώρα μας (1967-1974) επανέφερε στο προσκήνιο την ιστορία της μεταπολιτευτικής Ελλάδας και ανακίνησε τον επιστημονικό και δημόσιο διάλογο για τη συγκεκριμένη περίοδο. Τι είναι η Μεταπολίτευση, πότε αρχίζει και πότε τελειώνει, ποια είναι τα κεντρικά πολιτικά, κοινωνικά και πολιτισμικά φαινόμενα που τη χαρακτηρίζουν είναι μερικά μόνο από τα ζητήματα που απασχόλησαν επιστήμονες και κοινό με την ευκαιρία της επετείου.
Στο παρασκήνιο ωστόσο αυτού του επιστημονικού και δημόσιου διαλόγου κατέστη σαφές ότι αν η Μεταπολίτευση αποτελεί μια περίοδο που χρήζει περαιτέρω διερεύνησης και προβληματισμού, το ίδιο ισχύει και για τη χούντα. Υπάρχουν βεβαίως πτυχές της οι οποίες έγιναν αντικείμενο της επιστημονικής έρευνας σχετικά νωρίς. Ο ρόλος του Στρατού σε συνάρτηση με το ευρύτερο πλαίσιο των επεμβάσεων του Στρατού στην ελληνική πολιτική, οι πολιτικές χωρών όπως οι ΗΠΑ, οι εξελίξεις στο κυπριακό ζήτημα, το αντιδικτατορικό κίνημα είναι ορισμένα από τα ζητήματα που έχουν αναδειχθεί είτε στο πλαίσιο επιστημονικών ερευνών είτε μέσα από δημόσιες συζητήσεις είτε με αφορμή την κατάθεση μαρτυριών.
Πολλές είναι όμως εκείνες οι πλευρές της δικτατορίας που παραμένουν άγνωστες, ενώ ταυτόχρονα η περίοδος φαίνεται να «ξαναζωντανεύει» στον δημόσιο χώρο. Η οικονομική και πολιτική κρίση των τελευταίων ετών, η άνοδος της Ακροδεξιάς, η απαξίωση ή έστω η αμφισβήτηση της αποτελεσματικότητας των κοινοβουλευτικών διαδικασιών και θεσμών όπως αποτυπώνεται σε τμήμα της κοινής γνώμης αλλά και του πολιτικού προσωπικού αναζωογόνησαν το ενδιαφέρον τόσο για την ίδια την περίοδο της δικτατορίας όσο και για τις ορατές αλλά και τις αόρατες συνδέσεις της με τη μεταπολιτευτική περίοδο.
Η «Δικτατορία των συνταγματαρχών και οι άλλες ζωές της» («The Colonels’ Dictatorship and its Afterlives») ήταν το θέμα του Επιστημονικού Εργαστηρίου που πραγματοποιήθηκε στο Πανεπιστήμιο Columbia της Νέας Υόρκης το διάστημα 23-24 Απριλίου 2015. Το Εργαστήριο διοργανώθηκε από το Πρόγραμμα Ελληνικών Σπουδών ενώ συγχρηματοδοτήθηκε από το Τμήμα Ιστορίας αλλά και το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο και το Ινστιτούτο Συγκριτικής Φιλολογίας και Κοινωνίας του Πανεπιστημίου, το Πρόγραμμα Ελληνικών Σπουδών και το Κέντρο Ευρωπαϊκών και Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, την Ακαδημία Αθηνών και το Ιδρυμα Μελίνα Μερκούρη. Νεότεροι κυρίως επιστήμονες παρουσίασαν πορίσματα των ερευνών τους. Μια ευρεία θεματική ήταν εκείνη που εστίασε στα ιδεολογικά χαρακτηριστικά της χούντας αλλά και στους μηχανισμούς παραγωγής συναίνεσης ή ανοχής σε συνδυασμό με τη διερεύνηση των «σιωπών» γύρω από τη δικτατορία κατά τη μεταδικτατορική περίοδο. Αυτή η θεματική συνυπήρξε πολύ δημιουργικά με την ανάλυση των πολιτισμικών πρακτικών και της κυρίαρχης αισθητικής της εποχής. Η βία, οι πρακτικές καταστολής αλλά και τα ζητήματα της Δικαιοσύνης συγκρότησαν μια δεύτερη ενότητα όπου εξετάστηκαν οι διώξεις, τα βασανιστήρια, η λογοκρισία, οι δίκες, οι διαδικασίες της αποχουντοποίησης μετά την πτώση της χούντας. Οικονομικές και πολιτικές διεργασίες και φαινόμενα όπως η εξωτερική πολιτική, η διπλωματία, οι στρατηγικές γύρω από τον τουρισμό ή την πολεοδομική ανάπτυξη αποτέλεσαν επίσης πεδίο ενδιαφέροντος.
Οπως αναφέρθηκε παραπάνω, η συγκεκριμένη επιστημονική συνάντηση αποσκοπούσε κυρίως στη διερεύνηση και στην κατανόηση της χούντας μέσα από τις πολλές «ζωές» της. Τι έκανε η ίδια η χούντα με την ιστορία και το παρελθόν, πώς δόμησε την εικόνα της, ποια στοιχεία της εθνικής ιστορίας εργαλειοποίησε, τι θέλησε να προβάλει ως παρελθόν της είναι ορισμένα ζητήματα που βρέθηκαν στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος. Ποιες άλλες ζωές είχε η χούντα; Σημαντικές ήταν οι συμβολές του επιστημονικού εργαστηρίου που εστίασαν στο πώς έβλεπαν τη χούντα οι «άλλοι» μέσα και έξω από την Ελλάδα (πολιτικοί, ακτιβιστές, διανοούμενοι) αλλά επίσης στο πώς τη θυμούνται οι άνθρωποι της εποχής αλλά και οι νεότεροι μέσα από τις μαρτυρίες, τα γραπτά, τη λογοτεχνία. Τέλος, πώς «επιβιώνει» η χούντα σε πτυχές του πολιτικού και δημόσιου λόγου σήμερα και ποιες εικόνες της διαμορφώνονται ή αναδιαμορφώνονται στο πλαίσιο της τρέχουσας συγκυρίας και της κρίσης στην Ελλάδα;
Το επιστημονικό εργαστήριο πλαισιώθηκε από δύο στρογγυλά τραπέζια όπου διακεκριμένοι επιστήμονες, μεταξύ των οποίων οι Mark Mazower, Νένη Πανουργιά, Jo Labanyi, Katherine Hite, συζήτησαν τις κατακτήσεις, τα κενά και τις μελλοντικές προτεραιότητες των επιστημονικών ερευνών γύρω από την ιστορία της δικτατορίας αλλά και τις συγκριτικές και διεθνικές διαστάσεις της. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε, τέλος, η φωτογραφική έκθεση με τίτλο «Προορισμός: 21η Απριλίου». Οι φωτογραφίες της εποχής με ξένους τουρίστες σε ηλιόλουστες παραλίες σε μια περίοδο που για πολλούς Ελληνες «νησί» σήμαινε «τόπος εκτόπισης» σίγουρα τροφοδότησαν με οπτικές αποτυπώσεις τις διερευνήσεις, τις διερωτήσεις και τις σκέψεις μας για τις πολλές ζωές της δικτατορίας των συνταγματαρχών στην Ελλάδα…
Η κυρία Εφη Γαζή είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια της Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
