Σε τόπο ξερό

Ο προκείμενος τίτλος (λογοτεχνικής αφορμής στη συγκεκριμένη περίπτωση) αρμόζει καλά και στην επιδημική στείρωση του δημόσιου βίου (οικονομική, πολιτική, κυβερνητική), που προέκυψε τον τελευταίο καιρό και επιδεινώνεται συνεχώς με τη μέθοδο ενός ανυποχώρητου λαϊκισμού. Στο μεταξύ μεθαύριο επέρχεται και η σαρακοστή όγδοη επέτειος της απριλιανής χούντας, που σημάδεψε ανεξίτηλα μια ολόκληρη γενιά. Οι λίγοι που απομένουν, επιμένουν να μην παραγραφεί αδιαμαρτύρητα ο έμπρακτος καημός της (στο όριο συχνά της αυτοθυσίας), που προσβάλλεται από κάποιους φασιστικούς επιγόνους, εντός και εκτός μιας νευρασθενικής πλέον Βουλής.

Στην έκρυθμη αυτή κατάσταση αντιδρά, όσο και όπως μπορεί, η υποψιασμένη ποίηση, ασκημένη εκ των πραγμάτων σε τόπο ξερό. Αυτό το σήμα φαίνεται να εκπέμπει και η Μαρία Λαϊνά (η σημαντικότερη ίσως ποιήτρια της γενιάς της) με την πρόσφατη έκδοση της συνολικής ποιητικής της παραγωγής, που κυκλοφόρησε τον φετινό Φεβρουάριο από τις εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ, βραβευμένη ήδη και από την Ακαδημία Αθηνών.

Σε άψογα τυπωμένο τόμο τετρακοσίων πέντε σελίδων συγκεντρώνονται για πρώτη φορά οι εννέα δημοσιευμένες συλλογές. Στην εξώφυλλη πρόσοψη συστήνονται (με λευκά γράμματα σε μαύρο πλαίσιο) απροσποίητο το όνομα της ποιήτριας, πεζόμορφος ο εμπρόθετος τίτλος και παρένθετη η ένδειξη «Ποιήματα 1970 – 2012». Στην επόμενη σελίδα των Περιεχομένων καταλογίζονται χρονολογικά οι εννέα διαδοχικές συλλογές: «Επέκεινα» (1968), «Αλλαγή τοπίου» (1972), «Σημεία Στίξεως» (1979), «Δικό της» (1985), «Ρόδινος Φόβος» (1992), «Εδώ» (2003), «Ο Κήπος – Οχι εγώ» (2005), «Μικτή τεχνική» (2012).

Ο επίτιτλος «σε τόπο ξερό» προέκυψε, όσο βλέπω, «εκ μεταφοράς» από το τέλος της συλλογής «Ρόδινος Φόβος», σε συμφραζόμενα μάλλον ειρωνικά. Αντιγράφω: «Σε τόπο ξερό / απλώνω τον κήπο μου / έως ότου γεμίσει το στόμα μου γέλιο». Που πάει να πει: ο «ξερός τόπος» και ο φιλόγελως «κήπος» μπορούν, ευκαιριακά έστω, να συμπράξουν, χωρίς όμως να ακυρώνονται οι διαφορές τους. Ο κήπος εμφανίζεται κατά βάση προαιρετικός και προσωρινός, ο ξερός τόπος υποχρεωτικός και ανυποχώρητος.

Ο «Κήπος» εξάλλου επανέρχεται (ως κύριος τώρα τίτλος) και στη μεθεπόμενη συλλογή του 2005, σκοντάφτοντας όμως στο περιοριστικό πρόσθεμα «Οχι εγώ». Κρίσιμη διαφορά που διαχωρίζει συνάμα το συλλογικό εκεί από το μοναχικό εδώ. Το οποίο έχει στο μεταξύ αυτονομηθεί ως κεφαλαιογράμματος τίτλος στην προηγούμενη συλλογή, που κυκλοφόρησε το 2003. Πρόκειται, κατά τη γνώμη μου, για κομβικής σημασίας σταθμό στη συνολική ποιητική περιπέτεια της Μαρίας Λαϊνά. Θα επιμείνω.

Η αυτόνομη συλλογή του ΕΔΩ συντάσσεται σε επτά αριθμημένα μέρη: συντομότερο το πρώτο μέρος, μέτριας έκτασης το δεύτερο και το πέμπτο, ισόμετρα το τρίτο και το τέταρτο, ελάχιστο το έβδομο. Προηγείται τετράστιχη προμετωπίδα που αντιστρέφει ομόθεμα συμφραζόμενα της ομηρικής Οδύσσειας. Παραθέτω: «Στις τέσσερις το πρωί / η πρόσκαιρη ψυχή μου τρέμει / χωρίς ελάτινα κουπιά / χωρίς γλυκόφωνα τραγούδια».

Το αξονικό θέμα του ξερού τόπου στη συλλογή αυτή παροξύνεται, φτάνοντας στο ακραίο του όριο με την τελευταία στροφή του πρώτου μέρους. Αντιγράφω: «Ελάχιστη βλάστηση∙ / μόνο αυτά που είναι ανθεκτικά ζουν εδώ / τα πολύ χαμηλά / που δεν τα βρίσκει ο άνεμος // Δεν έχει πουλιά∙ / αν είναι κάποιο, είναι μόνο του / μόνο του χύνεται στη θάλασσα / τι άλλο μένει / για να γίνει η έρημος έρημος / και η στιγμή στιγμή // κι αν την εχθρεύεται η ζωή / η ώρα τής ανήκει». Επεται πρωτοπρόσωπη η πρώτη στροφή του δεύτερου μέρους, με τα παρεπόμενα της έρημης αυτής στέρησης. Παραθέτω με δηλωμένες τις παραλείψεις:

«Εν τω μεταξύ / εγώ κοιτάζω εδώ / ίδια με ζώο // κρατάω το μυαλό μου από μια κλωστή∙ / φέρνω την κλωστή βόλτα / την κόβω με τα δόντια […] Στις τέσσερις το πρωί πίνω ένα ποτήρι νερό / χωρίς τον καιρό της φιλίας // Και σηκώνεται σκόνη αντί ανεμοστρόβιλος∙ / που δεν ακούει την ηχώ / δεν έχει καρπούς / ούτε γαλήνη / ούτε σκοπό […] // σαν κάποιος να κατοικεί αυτή την απέραντη χώρα / και να είναι τα πράγματα λίγα / ολοένα λιγότερα». Εχει στο μεταξύ προηγηθεί, σε αυτόνομη σελίδα, το επόμενο στερητικό τρίστιχο: «Ατέλειωτο τίποτα / ευφρόσυνο / που θερίζει τα πάντα / και τρώει τον καρπό της γης».

Ωσότου στην εκπνοή του το ΕΔΩ σχεδόν συλλαβίζεται: «Ακινησία των πραγμάτων / ο τρούλος του ουρανού / οι τεθλασμένες του // η αληθινή μου ζωή / δεν απομένει / παρά εγώ // Η αυγή / η γαλήνη της άμμου / η διάπλατη πόρτα // ξένη / και στη σιωπή».

Είχε δίκαιο ο Σεφέρης του Ελιοτ: «Ο Απρίλης είναι ο μήνας ο σκληρός».