Το Βήμα, The Project Syndicate
Όταν άκουσα τα νέα για τη δολοφονία του ρώσου πολιτικού Μπόρις Νεμτσόφ στη Μόσχα, θυμήθηκα μία συζήτηση που κάποτε είχα με ένα σημαντικό πρόσωπο από τη Σοβιετική Ένωση πριν από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου. Περπατούσαμε μόνοι μας στους κήπους των Βερσαλλιών μιλώντας με γενικούς όρους για τον 20ό αιώνα και τις τραγωδίες του, όταν ο σοβιετικός ομόλογός μου εκστόμισε κάτι, που έκτοτε έμεινε για πάντα μαζί μου.
«Οι Ρώσοι έχουν υποφέρει περισσότερο από οποιονδήποτε αυτόν τον αιώνα» είπε. «Στη διάρκεια του Α’ και του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, καμία άλλη χώρα δεν υπέστη τόσους θανάτους όσους εμείς. Αλλά ήταν η σοβιετική εξουσία, μέσω ενός συνδυασμού εκκαθαρίσεων και επιβεβλημένων λιμών που σκότωσε περισσότερα παιδιά της από όλους τους εχθρούς της Ρωσίας σε συνδυασμό».
Η τραγωδία της Ρωσίας είναι ότι συνιστά απειλή τόσο για τον εαυτό της όσο και για τους εχθρούς της. Καθώς η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με τον ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν στην Ουκρανία, μία μεγαλύτερη και τελικά πιο σημαντική μάχη λαμβάνει χώρα μέσα στην ίδια τη Ρωσία, μία που φέρνει αντιμέτωπη τον πλούσιο πολιτισμό της χώρας με την σκληρή ανειλικρίνεια της πολιτικής της. Ο Πούτιν με επιτυχία εξαπολύει έναν ατέρμονο και εξόχως επαγγελματικό καταιγισμό προπαγάνδας προκειμένου να διευρυνθεί το χάσμα μεταξύ των πεποιθήσεων της πλειοψηφίας των Ρώσων και εκείνων των περισσότερων Δυτικών.
Πράγματι, η επίσημη προπαγάνδα – που παίζει με έναν βαθύ εθνικισμό – είναι το κλειδί που επιτρέπει στο Κρεμλίνο να παγιώνει τον σοβινισμό και την μη ανεκτικότητά του. Η δύναμη της προπαγάνδας του Πούτιν μπορεί να γίνει αντιληπτή με τρόπο που εκτείνεται πέρα από τα ρωσικά σύνορα. Στη διάρκεια των σοβιετικών χρόνων ήταν εύκολο να καταλάβουμε πως το κομμουνιστικό ιδεώδες μπορούσε να τραβήξει εκείνους με γενναιόδωρο πνεύμα, ακόμη και όταν η υπόσχεση για μία δίκαιη και ελεύθερη κοινωνία αποδείχθηκε ψεύτικη. Αυτό που είναι πιο δύσκολο να εξηγήσουμε είναι – πέρα από τα οικονομικά συμφέροντα – το γιατί τόσοι πολλοί στη Δυτική Ευρώπη τρέφουν τέτοια συμπάθεια προς τον Πούτιν.
Για κάποιους μπορεί να είναι η γοητεία του αντι – αμερικανισμού, σε συνδυασμό με την υπεράσπιση συντηρητικών αξιών και την απόρριψη της φιλελεύθερης «παρακμής». Άλλοι μπορεί να αναζητούν σύμμαχο εν όψει μίας μεγαλύτερης απειλής. Όπως κάποιοι στη Δύση πρότειναν τη συνεργασία με τη Ναζιστική Γερμανία ενάντια στη Σοβιετική απειλή, έτσι και σήμερα κάποιοι υποστηρίζουν τον Πούτιν έναντι της μεγαλύτερης απειλής του ριζοσπαστικού Ισλάμ. Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης ήμουν τυχερός και γνώρισα κάποιους ιδεαλιστές νέους όπως ο Νεμτσόφ.
Πίστευαν στη δημοκρατία και το κράτος δικαίου και δεν θεωρούσαν ότι αυτές οι αξίες δεν συμβαδίζουν με τη ρωσική ιστορία και πολιτισμό. Αλλά οι μάχες που αυτοί οι νέοι έδιναν ήταν στη σφαίρα των ιδεών και ο αγώνας τους ήταν για ελευθερία και όχι για εδάφη. Αυτοί οι νέοι ιδεαλιστές έχασαν πολλές μάχες, αλλά ο πόλεμος δεν έχει τελειώσει. Τα πανό τους σηκώθηκαν και πάλι αμέσως μετά τη δολοφονία του Νεμτσόφ, με δεκάδες χιλιάδες Ρώσους να βγαίνουν στους δρόμους για να διαδηλώσουν. Η πληθώρα των ρωσικών σημαιών είχε έναν ισχυρό συμβολισμό, μία υπόσχεση ότι μία άλλη Ρωσία είναι εφικτή.
Ο Dominique Moisi, καθηγητής στο Ινστιτούτο Πολιτικών Μελετών του Πανεπιστημίου Sciences Po στο Παρίσι, είναι σύμβουλος του Γαλλικού Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων (IFRI) και επισκέπτης καθηγητής στο King’s College του Λονδίνου.