H ευρωπαϊκή ενοποιητική διαδικασία ήταν πάντα μια δύσκολη υπόθεση. Ο Ζακ Ντελόρ έλεγε πως πρέπει να πειστούν γι’ αυτό εκείνοι που, μη έχοντας ζήσει στα μεταπολεμικά χρόνια, έχουν την τάση να θεωρούν την ανάδυση της Ευρωπαϊκής ενοποίησης σαν μια παλιά ιστορία, μια ιδέα που ξεπεράστηκε από τις μεταβολές που μεσολάβησαν έκτοτε.

Τα τελευταία χρόνια η ΕΕ εμφανίσθηκε πολιτικά διαιρεμένη και οικονομικά εξασθενημένη. Σήμερα, είναι πλέον απαραίτητο να επανέλθει προς υλοποίηση το φιλόδοξο σχέδιο της οικονομικής και πολιτικής ένωσης προκειμένου να επιτευχθεί ο μεγαλύτερος δυνατός βαθμός πολιτικής και θεσμικής ενοποίησης. Όπως προκύπτει από τα υπό επεξεργασία σχέδια που είδαν πρόσφατα το φως της δημοσιότητας, οδηγούμαστε έστω και με καθυστέρηση σε μεγαλύτερο έλεγχο των εθνικών προϋπολογισμών, σε ευρωπαϊκή εποπτεία των τραπεζών, σε κοινή φορολογική πολιτική και σε μεταρρύθμιση των κοινωνικών συστημάτων.

Η νέα συζήτηση που ανοίγει στην Ευρωπαϊκή Ένωση ίσως αποτελέσει το απαραίτητο πλαίσιο για την «πολιτικοποίηση» της πολιτικής ώστε να μπορούν να υπάρξουν εκ νέου δυνατότητες, εργαλεία, και κίνητρα για συμμετοχή των πολιτών. Η συζήτηση αυτή φαίνεται πως θα κινηθεί σε δυο κομβικά επίπεδα. Στο πρώτο θα αναζητηθεί η ενοποίηση της Ευρώπης και η πολιτικοποίηση των οικονομικών, κοινωνικών και οικολογικών λειτουργιών της. Στο δεύτερο επίπεδο πρέπει να επιχειρηθεί η ανοικοδόμηση του κοινωνικού κράτους και η αποκατάσταση της φορολογίας ως εργαλείου ανακατανομής εισοδημάτων, παροχών και κοινωνικών παρεμβάσεων.

Έχουν ήδη δρομολογηθεί οι διαδικασίες για τη θεσμική αναδιοργάνωση της Ευρωζώνης. Το ευρωπαϊκό εξάμηνο, το six –pack, το two pack, το δημοσιονομικό σύμφωνο, το Ευρωπαϊκό Σύμφωνο, το σύμφωνο ανάπτυξης, οι ρυθμίσεις για τους μηχανισμούς διάσωσης και οι κανονισμοί της ΕΚΤ, έχουν δημιουργήσει ένα πολύπλοκο σύστημα. Προκύπτει επομένως η ανάγκη για ένα πιο λειτουργικό σύστημα για την Ευρωζώνη, η οποία ούτως ή άλλως αποτελεί μέρος του προβλήματος γιατί είναι μια ατελής οικονομική και νομισματική ένωση χωρών –μελών με διαφορετικά χαρακτηριστικά.

Η ΥΠΑΡΞΙΑΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΕ

Σήμερα, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν ταλανίζεται μόνο από την κρίση χρέους αλλά και από μια κρίση υπαρξιακή. Μια κρίση πολλαπλή, που είναι ταυτόχρονα οικονομική, δημογραφική, οικολογική, πολιτική και κρίση θεσμών, υποστηρίζουν οι Βέρχοφσταντ και Κον-Μπεντίτ στο βιβλίο τους, « Ξύπνα Ευρώπη! Ένα μανιφέστο για μια άλλη Ευρώπη», (Εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα 2012), το οποίο αξίζει να ξαναδιαβαστεί αυτές τις μέρες γιατί εξηγεί εύστοχα την έννοια της «περισσότερης Ευρώπης».

Ο πρώην πρωθυπουργός του Βελγίου και πρόεδρος της Ομάδας Φιλελευθέρων και Δημοκρατών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Γκι Βέρχοφσταντ και ο γαλλο-γερμανός ακτιβιστής και πρώην συν-πρόεδρος της κοινοβουλευτικής ομάδας των Πρασίνων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο Ντανιέλ Κον –Μπεντίτ, παρουσιάζουν ένα πολύ ενδιαφέρον «πολιτικό μανιφέστο για μια μετα-εθνική επανάσταση στην Ευρώπη». Οι δυο ευρωπαίοι πολιτικοί δεν μιλούν αορίστως για μια άλλη Ευρώπη αλλά για «περισσότερη Ευρώπη». Μας προτρέπουν να σπάσουμε τη σιωπή που στραγγαλίζει το ευρωπαϊκό πρόταγμα εδώ και χρόνια. Να τελειώνουμε με την αδιαφορία που οδηγεί πάντα μια κοινωνία στον μαρασμό. Να τελειώνουμε με τον λήθαργο στον οποίον έχουν πέσει οι θεσμοί μας. Να τολμήσουμε να σκεφτούμε ευρωπαϊκά. Να επικαιροποιήσουμε το ευρωπαϊκό πρόταγμα στην Ευρώπη και στον κόσμο του αύριο.

Ειδικότερα ο Γκι Βέρχοφσταντ εργάζεται τα τελευταία δέκα χρόνια στην κατεύθυνση ενός σχεδίου το οποίο θα είναι σε θέση να ελκύσει τις νεότερες γενιές. Πριν από έξι χρόνια είχε περιγράψει το σενάριο δυο ομόκεντρων κύκλων στην Ευρώπη, τις «Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης» (η ευρωζώνη) οι οποίες θα περιστοιχίζονται από μια συνομοσπονδία κρατών, όπου τελικός στόχος είναι όλα τα κράτη-μέλη αυτής της συνομοσπονδίας να ενταχθούν στις Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης .

Σε όλη αυτήν την περίοδο της κρίσης οι συζητήσεις γύρω από την Ευρώπη επικεντρώθηκαν κυρίως στα οικονομικά ζητήματα. Πως θα επιλυθεί το ζήτημα του χρέους και πως θα βελτιωθούν οι συνθήκες ζωής των πολιτών της Ευρώπης. Αυτή η επιμονή με τα οικονομικά ζητήματα έχει ως συνέπεια να περάσει σε δεύτερη μοίρα η προοπτική πολιτικής ενοποίησης. Σήμερα είμαστε σε αναζήτηση ενός κοινού παρονομαστή, ενός Homo Europeanus, που θα απαλύνει τις διαφορές μεταξύ των Ευρωπαίων.

Με εύστοχο τρόπο και εύληπτο λόγο, οι δυο συγγραφείς μας καλούν να μην επιτρέψουμε στους φόβους ή τις ανησυχίες μας να μας παρασύρουν. Να γυρίσουμε την πλάτη στους προφήτες της καταστροφής και στις εθνικιστικές και ασφαλειολαγνικές προτάσεις τους. Να αναλογιστούμε επιτέλους τι οφείλουμε στην ευρωπαϊκή ενοποίηση για να συνειδητοποιήσουμε τι διακυβεύεται αυτή τη στιγμή. Με την ώθηση οραματιστών ηγετών, «γεφυροποιών» που ένωσαν πρώτα τη Γαλλία και τη Γερμανία, η ιδέα της ευρωπαϊκής ενοποίησης κατέκτησε βαθμιαία σχεδόν ολόκληρη τη Γηραιά Ήπειρο.

Η Ευρωπαϊκή ενοποίηση είναι το μόνο πρότυπο αναφοράς για να προσανατολιστούμε στον εν τω γίγνεσθαι υπερεθνικό και μεταεθνικό κόσμο. Έναν κόσμο που γυρίζει πολύ γρήγορα και ανακατεύει ξανά την τράπουλα του παρελθόντος. Απέναντι στις ανισορροπίες της σημερινής οικονομικής και χρηματιστικής παγκοσμιοποίησης, η Ευρώπη οφείλει να προβάλει τις κοινωνικές, οικολογικές και πολιτικές της αξίες, υποστηρίζουν οι Βέρχοφσταντ και Κον –Μπεντίτ και υπογραμμίζουν την ανάγκη να απαλλαγεί μια για πάντα η Ευρώπη από τον εγωκεντρισμό των κρατών- εθνών προκειμένου να συμμετάσχει ενεργά στον αυριανό μεταεθνικό κόσμο.

Σήμερα, η νέα συζήτηση για το μέλλον της ΕΕ οδηγεί εκ των πραγμάτων σε μια νέα αλληλεγγύη συμφερόντων σε ευρωπαϊκό επίπεδο που θα συμπληρώνει και δεν θα ακυρώνει το εθνικό συμφέρον.

Το κρίσιμο ερώτημα για μας, είναι αν θα μπορέσουν οι ελληνικές πολιτικές δυνάμεις να συγκεντρωθούν στην προσπάθεια επανασύνταξης της ευρωπαϊκής πορείας ολοκλήρωσης, να συζητήσουν και να μετέχουν σε μια μεταρρύθμιση ιδεών, προτάσεων και τελικά δράσεων.

* Ο Σωτήρης Ντάλης διδάσκει Διεθνείς Σχέσεις – Διεθνή Πολιτική και Ευρωπαϊκή Ενοποίηση στο Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου και στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών. Διευθύνει την τετραμηνιαία επιθεώρηση «Διεθνής και Ευρωπαϊκή Πολιτική». Πρόσφατα κυκλοφόρησε η Γ’ έκδοση του βιβλίου του, «Η Ευρωπαϊκή Ένωση και η πολυμερής διαχείριση της παγκοσμιοποίησης», Εκδόσεις Παπαζήσης, Αθήνα 2014.