Για τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο υπάρχουν πολλές «εισαγγελικού τύπου» αφηγήσεις: ξεκαθάρισμα ισχύος μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων, επιμονή των Αυστριακών για την ανεξαρτησία της Αλβανίας, αγώνας με όλα τα μέσα των Σέρβων να ενώσουν το σερβικό γένος κ.ο.κ.

Ο ιστορικός Κρίστοφερ Κλαρκ στο συναρπαστικό βιβλίο του Οι υπνοβάτες, Πώς η Ευρώπη πήγε στον Πόλεμο το 1914 (εκδόσεις Αλεξάνδρεια, μετάφραση Κώστας Κουρεμένος), μας δείχνει «τις πολυμερείς διεργασίες αλληλεπίδρασης» και επιμένει στις «βραχείας εμβέλειας και αστάθμητες αναδιατάξεις στη διαμόρφωση των συνθηκών κάτω από τις οποίες ξετυλίχτηκε η κρίση του 1914». Από την οπτική αυτή, η αφήγηση του Κλαρκ είναι πολύ πρωτότυπη, αφού δίνει σημασία εξίσου και στη μεγάλη εικόνα και στις μικρές. Αυτή η οπτική αποτυπώνεται και στη δομή του βιβλίου. Ενα πρώτο μέρος με την κατάσταση στα Βαλκάνια, πολύ πριν από το καταλυτικό γεγονός του Σαράγεβο.

Ενα δεύτερο μέρος με το τι συμβαίνει στην Ευρώπη. Ενα τρίτο –και τελευταίο –μέρος με την επιστροφή στα Βαλκάνια, τη δολοφονία του Φραγκίσκου Φερδινάνδου και την έκρηξη του πολέμου. Ο Κλαρκ αναφέρεται επίσης στις «δομές» που αναδύονται μεταξύ 1904-07, διάστημα που το ονομάζει «εποχή μεγάλης καμπής», χωρίς τις οποίες δεν θα ήταν εφικτός ο ηπειρωτικός πόλεμος και συνδέει τη γενίκευση της σύρραξης με το «πώς οι διαδικασίες λήψης αποφάσεων διαμόρφωσαν το περιεχόμενο των πολιτικών και πώς το χαλαρωτικό δίκτυο των ηπειρωτικών συμμαχιών συμπλέχθηκε με συγκρούσεις που εξελίσσονταν στα Βαλκάνια». Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η προσέγγιση του Κλαρκ είναι βαλκανοκεντρική –και αυτό είναι μια πρωτιά στην ιστοριογραφία.

Η μικρή εικόνα, όπως και η προσωπογραφία, βαραίνουν ιδιαίτερα στην αφήγηση του Κλαρκ και την κάνουν συναρπαστική. Το βιβλίο ανοίγει με τη δολοφονία του βασιλιά Αλέξανδρου της Σερβίας και της βασίλισσας Ντράγκα μέσα στη βασιλική κρεβατοκάμαρα. Οι σχετικές σελίδες είναι πραγματικά μυθιστορηματικές. Τα ζεστά σεντόνια, το αναποδογυρισμένο γαλλικό μυθιστόρημα της βασίλισσας, ένα κομμάτι σάρκας της που κόβει ο δολοφόνος για να βρεθεί αργότερα αποξηραμένο στα πράγματά του, σαν ένα τρόπαιο. Η μετάφραση είναι γενικά καλή, αλλά με αρκετές αβλεψίες και μεταφραστικές εκκεντρικότητες: υπουλία, αθεμιτοποίηση, άστεπτος, αθορύβητος, ιδεάζω, ακόμη και βασιλοπάτωρ.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ