Κυκλοφορεί εδώ και κάμποσες μέρες (προφανώς εκτός τόπου και χρόνου) από το φιλόξενο Ιδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη η αναθεωρημένη έκδοση ενός ομηρικού βιβλίου που μετρά μισό αιώνα ζωής και γραφής στις αποσκευές του και εννέα προηγούμενες ανατυπώσεις. Υπονοείται η μελέτη Αναζήτηση και Νόστος του Οδυσσέα / Η Διαλεκτική της Οδύσσειας, που υποβάλλεται ως μέσο πιθανής διαφυγής από την εκλογική παράκρουση, η οποία πηγαίνει από το κακό στο χειρότερο.
Η προκείμενη αναθεωρημένη έκδοση, προϋποθέτει κατά βάση την ιδρυτική του 1973. Οσες μετατροπές και διορθώσεις προέκυψαν στο μεταξύ αναφέρονται συνθηματικά στη «Σημείωση» της αναθεωρημένης έκδοσης. Ανέπαφος και ακέραιος παραμένει ο αρχικός τίτλος, όπως εξάλλου και οι επιγραφές των τριών μερών και του επιμέτρου που τη συνθέτουν. Στο εξώφυλλό της συντέμνεται τώρα ένα προγραμματικό κείμενο, από όπου αντιγράφονται, με κάποιες εκφραστικές αλλαγές, η πρώτη και η τελευταία παράγραφος. Πρώτη παράγραφος:
«Το βιβλίο αυτό εισηγείται μια δοκιμαστική ανάγνωση της Οδύσσειας με κριτήριο τον αμφίσημο χαρακτήρα που παρουσιάζουν οι τέσσερις πρώτες ραψωδίες του έπους. Οπου, ενώ οι θεοί γνωρίζουν ότι ο Οδυσσέας παραμένει σώος (προορισμένος να επιστρέψει στην Ιθάκη, ύστερα από δέκα χρόνια ενδιάμεσης περιπλάνησης και καθήλωσης), οι άνθρωποι τον θεωρούν οριστικά αφανισμένο. Από τη συμβολή αυτή θεϊκής γνώσης και ανθρώπινης άγνοιας παράγεται, με την παρέμβαση της Αθηνάς, μια ενδιάμεση διάζευξη: ο Οδυσσέας ενδέχεται ή να ζει ή να είναι ήδη νεκρός. Το διαζευκτικό αυτό σχήμα προτείνεται ως δείκτης πρωτοβάθμιας διαλεκτικής».
Η τελευταία παράγραφος: «Φαίνεται ότι ένας από τους βασικούς χαρακτήρες της Οδύσσειας, που την καθιστά νεωτερικό έπος στην έξοδο των γεωμετρικών χρόνων και στην αυγή της αρχαϊκής εποχής, είναι η διαλεκτική του συνάρθρωση. Στον βαθμό που χρησιμοποιεί τρόπους και θέματα της προηγούμενης επικής παράδοσης, όχι πλέον σε παράταξη, αλλά ως διαλογικά ζεύγη, που διασταυρώνονται καθ’ οδόν μεταξύ τους, προχωρώντας από την προκείμενη επιφάνεια στον υποκείμενο βυθό, με τη μέθοδο, θα έλεγα, της εκσκαφής. Εννοούνται κυρίως τα παράλληλα ζεύγη νόστος και αναζήτηση, νόστος και ύπνος, νόστος και θάνατος, ως υποδείγματα προωθημένης τώρα ποιητικής διαλεκτικής».
Στο σημείο αυτό μια απαραίτητη διασάφηση. Μιλώντας στην προκειμένη περίπτωση για διαλεκτική, δεν πρέπει να επιβαρύνεται ο αμφίσημος αυτός όρος με τις χρήσεις και τις σημασίες που πήρε αργότερα στην προσωκρατική φιλοσοφία, στη σοφιστική ρητορική και στην πλατωνική ιδεολογία, για να περιοριστώ σε τρεις σταθμούς της ελληνικής αρχαιότητας. Εδώ δηλώνεται ως μέθοδος ποιητικής τεχνικής και τέχνης, η οποία ευνοεί τη συνεύρεση εναλλακτικών τρόπων αίσθησης, σκέψης και έκφρασης, στο μεταίχμιο ομοιότητας και διαφοράς, σκοπεύοντας στη συναίρεσή τους ή και στην άρση τους.
Προς αυτή την κατεύθυνση πιστεύω πως κινείται η μεταπολεμική Οδύσσεια (διαφέροντας στο σημείο αυτό από την εμπόλεμη Ιλιάδα) με κάποια δόση πολιτικής ειρωνείας, που τη χειρίζεται εύστροφα ο πολύτροπος Οδυσσέας. Δεν θα προχωρήσω, περισσότερο, γιατί έτσι το έδαφος είναι ολισθηρό. Επανέρχομαι λοιπόν στο πρώτο από τα τρία ζεύγη οδυσσειακής διαλεκτικής, που επονομάστηκε «αναζήτηση και νόστος του Οδυσσέα» και αναβαθμίστηκε σε επίσημο τίτλο του βιβλίου. Ευρύτερης εφαρμογής διαλεκτικό σχήμα αυτό, προτείνεται και εγκρίνεται στη θεών αγορά της πρώτης ραψωδίας με πρωτοβουλία της Αθηνάς, διατηρώντας την ιδρυτική του ισχύ έως την τελευταία ραψωδία, χωρίς να εμποδίζονται η εξέλιξη και η παράλλαξή του.
Ειδικότερα: με τη μια ή την άλλη μορφή, η αναζήτηση του Οδυσσέα κυκλοφορεί και στα τρία διάσημα νησιά της Οδύσσειας: στην εγκόσμια Ιθάκη, στην απόκοσμη Ωγυγία και στην ενδιάμεση, ιδανική Σχερία. Οχι όμως χωρίς αντιστάσεις, οι οποίες κυμαίνονται μεταξύ επιφυλακτικής δυσπιστίας και ανεπιφύλακτης απόρριψης. Η ανεπιφύλακτη απόρριψη αναγνωρίζεται σε θεολογικό επίπεδο με τον ανυποχώρητο θυμό του Ποσειδώνα, και σε ηρωικό με την ερωτόληπτη φιλαρχία των μνηστήρων. Ενώ η επιφυλακτική δυσπιστία ανιχνεύεται στους δικούς και στους φίλους και οφείλεται στη σκόπιμη απόκρυψη της πραγματικής ταυτότητας ήρωα και μετά την άφιξή του στην Ιθάκη. Καθότι, για να περάσει η αναζήτηση του Οδυσσέα το κατώφλι νόστου, επινοείται από την Αθηνά η τέχνη της μεταμόρφωσής του, μοιρασμένη σε παραμόρφωση και εξωραϊσμό. Σύνεργα και τα δύο του αναγνωρισμού του Οδυσσέα, που προχωρεί βήμα βήμα, αρχίζοντας με τον Τηλέμαχο και καταλήγοντας στην Πηνελόπη.
Στο μεταξύ εκκρεμεί μια δεύτερη αποδημία του ήρωα, από την οποία αναμένεται να προκύψει μια δεύτερη αναζήτηση, με τα δικά της παρεπόμενα.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
