Κανείς δεν έπεσε από τα σύννεφα με τα βίαια επεισόδια που ξεκίνησαν στο Φέργκιουσον και επεκτάθηκαν σε χίλια σημεία στις Ηνωμένες Πολιτείες. Κανείς δεν έπεσε από τα σύννεφα επειδή οι διακρίσεις ήταν σαφείς και η ανισότητα παγιωμένη. Δεν ήταν τα θανάσιμα πυρά εναντίον του 18χρονου Μάικλ Μπράουν ούτε η απόφαση των ενόρκων να μη στείλουν σε δίκη τον αστυνομικό ο οποίος πυροβόλησε που οδήγησαν στην εξέγερση. Αυτά ήταν οι αφορμές. Το αρνητικό πλαίσιο υπήρχε.
Δεν θα πάμε πίσω στις βαμβακοφυτείες για να πιάσουμε το νήμα. Να δούμε πώς διαμορφώθηκαν οι ισορροπίες εδώ και περίπου μισό αιώνα. Ποιο είναι το «κοινωνικό κεφάλαιο» των Αφροαμερικανών; Ο Γκλεν Λάουρι το περιγράφει ωραιότατα. Σημειώνει, από τη δεκαετία του ’70, ότι για τους έγχρωμους υπάρχει μεγαλύτερη δυσκολία πρόσβασης στην εκπαίδευση και στην αγορά εργασίας σε σχέση με τους λευκούς με τα ίδια τυπικά προσόντα. Απέδωσε τη διάκριση στο ότι οι Αφροαμερικανοί είχαν μικρότερη πρόσβαση στην ενημέρωση, δεν συμμετείχαν σε κοινωνικά δίκτυα και επιπλέον δεν είχαν την εμπιστοσύνη των λευκών. Αυτές οι παράμετροι παραμένουν.
Οι ένορκοι είχαν μια συγκεκριμένη λογική. Ο 18χρονος μόλις είχε κλέψει ένα μαγαζάκι –είχε πάρει πούρα, πιθανώς και μια φραντζόλα ψωμί, για να θυμηθούμε τον Γιάννη Αγιάννη. Ο αστυνομικός τον αναγνώρισε από τα ρούχα και σκιάχτηκε. Ο νεκρός έμοιαζε με δαίμονα, είπε. Δεν του έριξε μια για να τον διώξει: τον κυνήγησε πυροβολώντας. Μια δίκη θα μπορούσε να γίνει και να αποφασιστεί εκεί εάν ο αστυνομικός είναι ένοχος ή όχι. Χάθηκε μια ανθρώπινη ζωή.
Μια ζωή φορτωμένη με στερεότυπα: μαύρος, άρα επικίνδυνος. Οποιος κατατάσσεται σε στερεότυπο συνήθως προσαρμόζεται στον ρόλο που του δίνουν οι άλλοι. Αν η κοινωνία θέλει τον νεαρό μαύρο κακό μαθητή, εκείνος πιο εύκολα θα γίνει κακός μαθητής. Τα λένε οι κοινωνιολόγοι χρόνια και χρόνια, μάλλιασαν τα πληκτρολόγια εις μάτην.
Η εκλογή του Μπαράκ Ομπάμα στο ύπατο αξίωμα της αμερικανικής δημοκρατίας μάλλον αποπροσανατολίζει. Υπήρξε εντύπωση υποχώρησης του ρατσισμού. Πλην όμως ο ρατσισμός δυνάμωσε κάνοντας παρέα με τη φτώχεια. Οι φτωχοί γίνονται όλο και πιο φτωχοί, σε απόλυτα νούμερα αλλά και συγκριτικά με τη μεσαία τάξη. Σύμφωνα με τον Οργανισμό για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη (ΟΟΣΑ) στις Ηνωμένες Πολιτείες το μέσο εισόδημα του 10% των πλουσιότερων είναι περίπου 16 φορές μεγαλύτερο από εκείνο του 10% των φτωχότερων. Στις άλλες βιομηχανοποιημένες χώρες είναι 9,5 φορές μεγαλύτερο. Οι Αφροαμερικανοί έχουν μεγάλο μερίδιο στη φτώχεια.
Στον αντίποδα θα έλεγε κανείς ότι είναι εφιαλτικό για έναν λευκό να ζει ή έστω να διασχίζει μια μαύρη γειτονιά. Θα τον κλέψουν, θα τον βιάσουν, θα τον πυροβολήσουν, θα τον κομματιάσουν. Γι’ αυτό και οι μαύροι θεωρούνται υποδεέστερα όντα από τους ρατσιστές που στη ρητορική του μίσους τούς παρομοιάζουν με πιθήκους. Να πούμε όμως ότι στις αντιδράσεις τους φέρθηκαν όπως όλοι οι εξεγερμένοι του πλανήτη, τον 21ο αιώνα. Με βανδαλισμούς, πυρπολήσεις, λεηλασίες. Ο δικός τους άνθρωπος, ο δικός τους πρόεδρος, συνιστά ψυχραιμία. Να διαδηλώσουν ήρεμα. Πλην όμως ο Μπαράκ δεν είναι ένας από αυτούς. Στέκεται απέναντι. Δεν θα γίνει ο ηγέτης μιας επανάστασης. Θα είναι ο καλοπροαίρετος ακροατής αλλά μέχρις εκεί. Ακροατής.
Αν λοιπόν η εξέγερση καταλήξει ατελέσφορη, δεν θα είναι επειδή κάηκαν αυτοκίνητα και εμπορικά κέντρα. Θα είναι ατελέσφορη επειδή δεν διακρίνεται πολιτικό πλαίσιο. Υπάρχει η οργή, υπάρχει η διαπίστωση των αδικιών, δεν υπάρχει πρόταση. Εδώ που έχουν φτάσει τα πράγματα, η παραπομπή του αστυνομικού σε δίκη είναι άνευ σημασίας. Η διεκδίκηση της ισότητας θέλει στρατηγική και προσώρας φαίνεται πιο εύκολο να αναποδογυρίσουμε τον χάρτη, παρά να εντοπίσουμε έναν Μάλκολμ Χ. Πιο εύκολα θα πάει πάνω η Χιλή, κάτω ο Καναδάς, παρά θα εξαλειφθούν οι εδραιωμένες ρατσιστικές και ταξικές αντιλήψεις.
*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 30 Νοεμβρίου 2014
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
