Oλοι ξέρουμε τι είναι φθόνος: το έντονο εκείνο συναίσθημα δυσαρέσκειας που μας κατακυριεύει για κάποιον ή κάποιους που υπερέχουν και είναι καλύτεροί μας· που προοδεύουν ή ευτυχούν· η ανεξέλεγκτη ζήλια που συνοδεύεται κατά κανόνα από μίσος και μοχθηρία προς τους άλλους. Εάν όντως η δυσεξήγητη ετυμολογικά κακόσημη αυτή λέξη προέρχεται, όπως λένε οι ειδικοί, από πανάρχαιο ινδοευρωπαϊκό έτυμο που σημαίνει σπρώχνω βίαια συνάνθρωπό μας προς τη συμφορά, τότε είναι πια πρόδηλο τι ολέθριες και οδυνηρές συνέπειες συνεπάγεται το απεχθές αυτό συναίσθημα στις κοινωνίες των ανθρώπων.
Ο φθόνος όμως σ’ εμάς τους Eλληνες παίρνει, φαίνεται, καταστροφικές διαστάσεις, όπως μπορεί κάποιος εύκολα να το διαπιστώσει, μεταξύ άλλων, από πάμπολλα γεγονότα της ιστορίας μας αλλά και από πολλές περιπτώσεις που συναντάμε στα κείμενα της γραμματείας μας, αρχαιότερης και νεότερης. Η πιο καταστρεπτική εμφύλια σύρραξη στην αρχαία Ελλάδα, ο γνωστός Πελοποννησιακός Πόλεμος, μήπως δεν είχε ως απώτερο κίνητρο τον αυξανόμενο φθόνο που άρχισε να κατακαίει την ψυχή των Λακεδαιμονίων και των συμμάχων τους για την ισχύ, την ευδαιμονία και την αίγλη της Αθήνας;
Αλλά, και κατά τη νεότερη εποχή, για τον εθνοκτόνο διχασμό στην Ελλάδα των πρώτων δεκαετιών του εικοστού αιώνα μήπως μία από τις πρωταρχικές αιτίες του δεν ήταν και ο φθόνος, όπως επισημαίνει ο έγκριτος ιστορικός Παύλος Καρολίδης, που είχε κυριεύσει την ψυχή πολλών συνελλήνων για τη μετεωρική πολιτική άνοδο του Ελευθερίου Βενιζέλου; Εργαλείο φθόνου και καχυποψίας ήταν, κατά την εύστοχη παρατήρηση του George Grote, και ο οστρακισμός στην αρχαία Αθήνα, δηλαδή η εξορία, η αναγκαστική και βίαιη απομάκρυνση από τη γενέθλια γη, καταξιωμένων πολιτών, που ανάμεσά τους ήταν ακόμη και ο Αριστείδης ο… Δίκαιος!
Αλλά και οι ανηλεείς διώξεις που υπέστησαν άλλοι διακεκριμένοι πολίτες της Αθήνας, όπως ο Μιλτιάδης, ο νικητής του Μαραθώνα, και ο Θεμιστοκλής, ο θριαμβευτής της Σαλαμίνας, οφείλονται –πέρα από τα δικά τους μικρά ή μεγάλα ατοπήματα –κυρίως στον φθόνο που είχε εισβάλει στην ψυχή των Αθηναίων για τις περίλαμπρες επιτυχίες εκείνων των συμπολιτών τους. Και τον ίδιο τον Περικλή είχε πολλές φορές απειλήσει, και μάλιστα επικίνδυνα, ο φθόνος των Αθηναίων, αλλά δεν μπόρεσε να τον αγγίξει, γιατί ήταν, κατά τον Πλούταρχο, αδέκαστος και δίκαιος και είχε ακέραιο χαρακτήρα και ανεπίληπτο ήθος –μπόρεσε όμως καίρια να πλήξει προσφιλέστατα πρόσωπα της οικογένειας και του κύκλου του.
Ωστόσο εκείνος που αποστρεφόταν με αηδία και ασυγκράτητη οργή τον φθόνο ήταν «ο τριμέγιστος των ελλήνων σοφών», κατά τον υπερβολικό ίσως χαρακτηρισμό του Φρειδερίκου Νίτσε, ο Ηράκλειτος, ο οποίος απευθύνθηκε προς τους συμπολίτες του Εφεσίους με οργίλο και υβριστικό τρόπο, γιατί έδιωξαν από την πόλη τους λόγω φθόνου τον πιο σπουδαίο και ευυπόληπτο ανάμεσά τους πολιτικό άνδρα και φιλόσοφο, τον Ερμόδωρο: «Αξίζει σε όλους τους Εφεσίους από την εφηβική ηλικία και πάνω να πάνε να κρεμαστούν και ν’ αφήσουν την πόλη στα παιδιά, γιατί εξόρισαν όλοι από φθόνο τον Ερμόδωρο, τον καλύτερο άνδρα ανάμεσά τους, λέγοντας: Ας μην υπάρχει μεταξύ μας κανένας καλύτερός μας, αλλιώς ας πάει να κατοικήσει αλλού και να ζήσει με άλλους».
Αλλά και ένας ξένος, ο Αχαιμένης, αδελφός του Ξέρξη και αρχηγός τότε του περσικού στόλου, απευθυνόμενος, κατά τον Ηρόδοτο, προς τον Μεγάλο Βασιλέα, αποκάλεσε τον Δημάρατο –πρώην βασιλιά της Σπάρτης, που είχε καθαιρεθεί από το αξίωμά του και είχε καταφύγει στην αυλή του πέρση μονάρχη –φθονερό και προδότη, υπογραμμίζοντας ότι ο φθόνος και το μίσος είναι συνηθισμένα πράγματα στην Ελλάδα, όπου ο ένας φθονεί τον άλλον και όλοι φθονούν τον καλύτερο! Στην εποχή μας, όταν στη Σουηδική Ακαδημία συζητιόταν για βραβείο Νομπέλ Λογοτεχνίας και το όνομα του ευκλεέστερου σύγχρονου έλληνα συγγραφέα, του Νίκου Καζαντζάκη, ο φθόνος τύφλωσε κάποιους συμπατριώτες μας, που έφτασαν στο σημείο να μετέλθουν αθέμιτα μέσα, αποστέλλοντας μέχρι και εκπρόσωπό τους στη Σουηδία, για να ματαιώσει την επικείμενη ίσως εκείνη βράβευση. Είχε λοιπόν άδικο ο Αχαιμένης;
Ο κ. Γεράσιμος Α. Μαρκαντωνάτος είναι διδάκτωρ Κλασικής Φιλολογίας – συγγραφέας.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
