Μουσεία και πολιτική

Μαζί με πλήθος άλλων θεσμών, η έννοια του μουσείου όπως τη γνωρίζουμε σήμερα οφείλει το περιεχόμενό της ως θεματοφύλακα του παρελθόντος και της ιστορίας, όπως και το χρέος διαμεσολάβησης της γνώσης τους στο κοινό, στον 18ο αιώνα. Χαρακτηριστική της νεωτερικότητας, αυτή η αντίληψη ενός χώρου προορισμένου να λειτουργήσει ως εγκυκλοπαιδική συλλογή, προθήκη ή αρχείο μιας εποχής μοιάζει τις τελευταίες δεκαετίες να μεταλλάσσεται.

Η πολιτισμική πολιτική μουσείων όπως το Λούβρο ή το Γκούγκενχαϊμ έχει υποστεί κριτική όσον αφορά την επέκτασή τους σε παραρτήματα εκτός Γαλλίας και ΗΠΑ, κυρίως όμως σε ό,τι έχει να κάνει με την (αμφιλεγόμενη) ανάθεσή τους σε αρχιτέκτονες-σταρ, όπως ο Φρανκ Γκέρι ή ο Ζαν Νουβέλ. Είναι ωστόσο η ίδια η επιλογή της αποσύνδεσης του μουσείου από έναν τόπο (Παρίσι ή Νέα Υόρκη) και η «μεταφύτευσή» του στο Μπιλμπάο ή στο Αμπου Ντάμπι που υποδηλώνει μια άλλη οπτική των πραγμάτων: αναίρεσης της μοναδικότητας του χώρου, αναζήτησης νέων πολιτισμικών αγορών –αλλά και δόμησης σημείων επαφής ανάμεσα σε διαφορετικές κουλτούρες.

Αυτή την τελευταία διάσταση, με τη μορφή της εισόδου των μουσείων στον χώρο της πολιτικής και της διπλωματίας, τονίζει η Κριστίνα Ρουίς στον «New Statesman». Θυμίζει την έκθεση έργων του Banksy στην Τρίπολη τον Απρίλιο του 2012 πλάι σε φωτογραφίες γκραφίτι λίβυων διαφωνούντων που διοργάνωσε το Μουσείο Βικτωρίας και Αλβέρτου στον απόηχο της πτώσης του συνταγματάρχη Καντάφι, αλλά και τη μεγάλη έκθεση του 2005 για το μεγαλείο της Περσικής Αυτοκρατορίας στο Βρετανικό Μουσείο όπου πλήθος αντικειμένων προέρχονταν από δάνεια του Εθνικού Μουσείου της Τεχεράνης παρά το γεγονός ότι οι σχέσεις Ιράν – Δύσης δοκιμάζονταν εξαιτίας της εκλογής του Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ. Στην πρώτη περίπτωση επρόκειτο για αποδοκιμασία του προηγούμενου καθεστώτος, στη δεύτερη για μια εύσχημη προσέγγιση διατήρησης επαφών παρά το εξαιρετικά τεταμένο κλίμα μεταξύ των δύο χωρών.

Ενδεικτική των τάσεων αυτών, η πρόσφατη πρωτοβουλία του διευθυντή του Μουσείου Βικτωρίας και Αλβέρτου, Μάρτιν Ροθ, να προτείνει τη σύσταση μιας ομάδας που θα αποτρέψει το εμπόριο αρχαιοτήτων που εικάζεται ότι χρηματοδοτεί τις δραστηριότητες του Ισλαμικού Κράτους, υποδεικνύει μια πολύ πιο παρεμβατική αντίληψη για τον ρόλο του ιδρύματός του. Το μουσείο του 21ου αιώνα δεν προεικονίζεται απλή στέγη πολιτισμικής κληρονομιάς.