Αφήνω για αργότερα κάποια προσωπικά σχόλια για τα οριακά ορφικά σονέτα του Ρίλκε, μεταφρασμένα με σπάνια ποιητική αφοσίωση από τη Μαρία Τοπάλη. Επιμένοντας προς το παρόν στα άλλα δύο υποδείγματα μεταφραστικής ακρίβειας και ευαισθησίας, που έχω ήδη εξαγγείλει. Προηγούνται τα σαράντα εννέα Ερωτικά Ποιήματα του κάμμινγκς (ο ίδιος επέμενε να γράφεται το όνομά του με πεζά), φιλέταιρα μεταφρασμένα από τον Χάρη Βλαβιανό και τον Γιάννη Δούκα. Και θα ακολουθήσει Η Αποθέωση του Πραγματικού του Υβ Μπονφουά, στη χειροποίητη μετάφραση του Χριστόφορου Λιοντάκη.
Καταρχήν αντιγράφω το πρώτο ποίημα της ερωτικής σειράς, ως πρόσκληση στην αισθησιακή και γλωσσική αυτή ευωχία: υπάρχει / μια φέτα φεγγαριού / στη βαθυγάλαζη / νύχτα // ερωτευμένος με νερά / τρεμάμενα, / τυφλωμένος από τη σιωπή ο / κυματιστός ουρανός ποθεί εκεί όπου // σε τεταμένη αναστρότητα / αλειμμένος με πάθος / ο κίτρινος εραστής // στέκει στο βουβό σκοτάδι / σβέλτος / και / σε εγρήγορση / ( πάλι / αγάπη μου αργά / συλλέγω / από το μελαγχολικό σου στόμα το // συναρπαστικό / λουλούδι).
Από το εργοβιογραφικό σημείωμα στα αφτιά του εξωφύλλου, σκάλωσα πρώτα στις χρονολογίες γέννησης (1894) και θανάτου (1962) του κάμμινγκς, συγκρίνοντάς τες αυτόματα με τις ομόλογες του Σεφέρη: 1900 (γέννηση), 1971 (θάνατος). Η διαφορά δεν είναι εδώ μεγάλη, αλλού αναγνωρίζεται η σημαντική απόκλιση: ολιγογράφος ποιητής ο Σεφέρης, πολυγραφότατος ο κάμμινγκς. Για 2.900 ποιήματά του γίνεται λόγος, και ο νους μου πήγε αυτόματα στον δικό μας Ρίτσο. Από τον τρισέλιδο Πρόλογο του ερωτικού αυτού μανιφέστου (τον υπογράφει με τα αρχικά του ο Χάρης Βλαβιανός) παραφράζω δύο συστάσεις. Η πρώτη: ο κάμμινγκς υπήρξε προδρομικός μοντερνιστής ποιητής με ανατρεπτικές επιλογές στην τυπογραφία, στη σύνταξη, στη γραμματική και στη στίξη. Οπότε, θέλοντας και μη, θυμήθηκα τους δύο δικούς μας ιδρυτικούς υπερρεαλιστές: τον Εμπειρίκο και τον Εγγονόπουλο.
Δεύτερη, και ίσως και πιο σημαντική, σύσταση: ερωτικός στο έπακρο ποιητής ο κάμμινγκς, και αναρωτήθηκα: τι γίνεται με τους δικούς μας, ενμέρει ή ενόλω, φιλερωτικούς ποιητές στο πέρασμα από τον δέκατο ένατο στον εικοστό αιώνα; Πόσοι και ποιοι μεταξύ (εμφανώς και αφανώς) ερωτόφιλων ποιητών συγκλίνουν ή αποκλίνουν στον χειρισμό του θεμελιακού αυτού θέματος; Που πάει να πει: αναζητούνται στο κρίσιμο αυτό κεφάλαιο συγκλίνουσες ομοιότητες και αποκλίνουσες διαφορές ανάμεσα, λόγου χάριν: στον Σολωμό και τον Παλαμά, στον Καβάφη και τον Σεφέρη, στον Ελύτη και τον Εμπειρίκο, στον Ρίτσο και τον Λειβαδίτη, στον Αναγνωστάκη και τον Πατρίκιο.
Προχωρώντας λοξά πίσω-μπρος με το μεγάθεμα του έρωτα στο χέρι, ανατρέχω (φταίει προφανώς η αρχαιολογική μου προσήλωση) πρώτα στα δύο ομηρικά έπη, περνώντας μετά στους διάσημους λυρικούς, σταματώντας στους τρεις μεγάλους τραγικούς και στον κωμικό Αριστοφάνη, προτού καταλήξω στους φιλέρωτες Αλεξανδρινούς.
Το παρακάνω ίσως, θέλοντας να υπενθυμίσω κάτι που συνήθως το ξεχνούμε: εξαρχής δίχως έρωτα (και θάνατο) ποίηση και λογοτεχνία ούτε νοείται ούτε γίνεται. Πρόκειται δηλαδή για μεγάλη (παγκόσμια μάλλον) εφεύρεση. Σ’ αυτήν πάντως την ερωτική συνεύρεση του εικοστού αιώνα εξέχει σίγουρα ο κάμμινγκς, και έκαμαν άριστα ο Βλαβιανός και ο Δούκας που τον επανέφεραν στο ποιητικό και μεταφραστικό μας προσκήνιο με γνώση και έμπνευση.
Καιρός επομένως για δεύτερο παράθεμα, αμφίσημου τώρα ερωτικού οίστρου: θα προφέρω ένα δέντρο. Κανείς / δεν θα με εμποδίσει // αλλά πρώτα / τη γη, το παράτολμο προφορικό σκοτάδι / που μαίνεται με λεπτή παρόρμηση // θα δω // ένα / όνειρο / εγώ / νομίζω ότι θα ‘ναι τριαντάφυλλα και / η άνοιξη θα της προσφέρει / σκουλήκια που σέρνονται μέσα στον πηλό. // (μετά θα / σκαρφαλώσω / από ψηλούς φροντισμένους μυς / στη νευρική και ακριβή σιωπή… Αλλά πρώτα // εσύ) // θα πιέσεις ελαφρά / στην αρχή, θα είναι φύλλα / και λίγο πιο σκληρά / για τριαντάφυλλα / μόνο λίγο πιο σκληρά // στο τέλος εμείς / στη στενάζουσα φωτιά του υπέροχου πελώριου / σερνάμενοι θα φιληθούμε υγρά κουβαλώντας φρικιαστικά με / μεγάλους / μικροσκοπικούς / γοφούς, Ω // πίεσε // σκουλήκια που σέρνονται αργά μέσα στον πηλό.
Σπουδαίο πράγματι και προδρομικό ποίημα, για τον καιρό του και για τον καιρό μας. Αντάξια και η προκείμενη μετάφραση. Επονται δύο προσωπικά σχόλια, με τηλεγραφική συντομία. Το πρώτο: ο έρωτας στην προκειμένη περίπτωση ανταποκρίνεται εξίσου στα σώματα και στα αισθήματα, που εδώ εμπλέκονται και συμπλέκονται, αναζητώντας την καταγωγική τους πλοκή. Το δεύτερο: πέρα από τα σώματα και τα αισθήματα, ο έρωτας αφορά το σώμα της ίδιας της γλώσσας: τις δικές της κρυφές πλοκές, εμπλοκές και συμπλοκές. αποτυπωμένες στους φθόγγους της, στις συλλαβές, στις λέξεις, στις προτάσεις, και τελικώς στον ρυθμό, που ρυθμίζεται μεταξύ φωνής και σιωπής.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
