Η πολύπλοκη αλληλεπίδραση μεταξύ ατόμων, κοινωνιών, πολιτικών, κρατών θα μπορούσε να προβληθεί στο επίπεδο ανεύρεσης επιτυχών στρατηγικών, που μεγιστοποιούν το αμοιβαίο όφελος∙ διότι η πραγματικότητα της ζωής δεν είναι τόσο αγγελική, καθώς δεν μπορεί να τιθασευτεί εύκολα μια εγωιστική συμπεριφορά, ατομική ή συλλογική. Στο πλαίσιο αυτό ο Αξελροντ διερεύνησε μια τέτοια στρατηγική, αξιοποιώντας ειδικούς στη θεωρία των παιγνίων –εθελοντές από διαφορετικούς επιστημονικούς κλάδους -, που συμμετείχαν μέσω ειδικών προγραμμάτων Η/Υ σε έναν σχεδιασμένο διαγωνισμό επιλογής συνεργασίας ή προδοσίας. Η επιτυχέστερη στρατηγική λήψης αποφάσεων που κέρδιζε, διαμόρφωσε το γνωστό «δίλημμα του φυλακισμένου»∙ στρατηγική η οποία αφορά το όφελος ή τη ζημιά που μπορεί να έχουν δύο «παίκτες» από το: αν συνεργαστούν, αν ο ένας συνεργαστεί και ο άλλος προδώσει, αν και οι δύο προδώσουν.
Θα περιορίσουμε όμως το παράδειγμά μας στην πολιτική, με στόχο την ανάδειξη της σημαντικότητας της συνεργασίας πολιτικών, κομμάτων, πολιτών. Θα προτάξουμε επίσης ένα απλό παράδειγμα για την καλύτερη κατανόηση «του διλήμματος του φυλακισμένου», ανάγοντάς το σε δύο «φυλακισμένους», οι οποίοι κατηγορούνται για το ίδιο έγκλημα. Αν συνεργαστούν, τότε, σύμφωνα με μια μοριοδότηση/ποσοτικοποίηση των αποτελεσμάτων της εν λόγω έρευνας, πιστώνονται από 3 μονάδες αμοιβαίο όφελος – μείωση/απαλλαγή τιμωρίας. Αν ο ένας προδώσει τον άλλο, ο προδότης θα έχει όφελος 5 μονάδες του «πειρασμού» και ο άλλος 0 μονάδες του «κορόιδου». Αν και οι δύο προδώσουν, επειδή ο ένας θα πιστεύει ότι και ο άλλος θα τον προδώσει, παίρνουν από 1 μονάδα της προδοσίας. Τους συμφέρει λοιπόν να συνεργαστούν, διότι το κέρδος από την αμοιβαία συνεργασία (3 μονάδες) είναι μεγαλύτερο από τον μέσο όρο (2,5) του «πειρασμού/προδότη» (5) και του «κορόιδου» (0).
Σε μιαν επαναλαμβανόμενη αλληλεπίδραση πολλών κύκλων, όπως συμβαίνει καθημερινά στη ζωή και στην πολιτική, αναδείχθηκε ότι η καλύτερη επιλογή που κέρδιζε τις περισσότερες μονάδες είναι το «μία σου και μία μου» (tit for tat): με τον νικητή να επιχειρεί στην πρώτη κίνησή του τη συνεργασία και μετά να κάνει ό,τι έκανε ο άλλος. Στους 200 π.χ. κύκλους/κινήσεις, ο νικητής πήρε 504 μονάδες∙ με μέγιστο τις 600 (200Χ3) συνεχούς αμοιβαίας συνεργασίας και ελάχιστο τις 200 (200Χ1) συνεχούς αμοιβαίας προδοσίας.
Αν λοιπόν τα αλληλεπιδρώντα λ.χ. κόμματα ξεκινούσαν με τη συνεργασία και τη συνέχιζαν έστω και λίγες φορές –όχι αναγκαστικά πάντα -, το αμοιβαίο όφελός τους θα ήταν μεγάλο. Με τη θεωρητική αυτή προσέγγιση, η εξέλιξη της πολιτικής συνεργασίας τους οδηγεί συνακόλουθα και στο όφελος της χώρας∙ στρατηγική που δεν ακολουθήθηκε από ορισμένα κόμματα, τα οποία οδηγήθηκαν στη συνέχεια σε συρρίκνωση/αφανισμό. Η εν λόγω στρατηγική μπορεί επίσης να σχηματοποιηθεί και στον ολιγοπωλιακό ανταγωνισμό, στην εξαγορά της ψήφου, στην εξωτερική πολιτική κ.ά.
Διερωτόμαστε λ.χ. γιατί οι ΗΠΑ άλλαξαν στρατηγική στις συνήθεις «ειρηνευτικές στρατιωτικές επιχειρήσεις» τους ανά τον πλανήτη, όπως λ.χ. τελευταία στη Συρία και στην Ουκρανία; Διότι ίσως οι κυβερνώντες εμπέδωσαν «το μία σου και μία μου», «το δίλημμα του φυλακισμένου» και πράττουν ανάλογα λ.χ. με τη Ρωσία σήμερα, καθώς στο Ιράκ π.χ. και στη Λιβύη παλαιότερα, τα τότε «μαθήματα» έγιναν οδυνηρά παγκόσμια παθήματα που έκαναν ανεξέλεγκτη την τρομοκρατία την οποία υποτίθεται πολεμούσαν!
Στα καθ’ ημάς, οι συνηθισμένες εγωιστικές/αυτιστικές κομματικές αντιπαραθέσεις και οι συχνές προσωπικές ανοίκειες αλληλεπιθέσεις βουλευτών οδηγούν θεωρητικά και πρακτικά στην ελαχιστοποίηση του οφέλους κάθε «παίκτη», με το ίδιο να εκτείνεται συνακόλουθα και στη χώρα, που είναι επίσης «παίκτης» έναντι της τρόικας. Μια μεγάλη επίκαιρη πρόκληση π.χ. δεν είναι και η αναγκαιότητα συνεργασίας –έστω ελάχιστης συναίνεσης –των κομμάτων για τη μείζονα στρατηγική της χώρας στη ρύθμιση του χρέους και στην εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας; Ποιο κόμμα θα ξεκινήσει με συνεργασία; Αυτό μπορεί να βγει ωφελημένο. Αυτό είναι και το «δίλημμα του πολιτικού». Προς το παρόν όμως ο κομματικός εγωισμός εκμηδενίζει κάθε συνεργασία.
Η στρατηγική λήψης επιτυχών αποφάσεων –που ενυπάρχει ενστικτωδώς και στο ζωικό βασίλειο, προωθούμενη από τους εξελικτικούς μηχανισμούς της Γενετικής και της Εξέλιξης/επιβίωσης –λειτουργεί με την προϋπόθεση να συνεχίζεται η αλληλεπίδραση των «παικτών»∙ και η πολιτική είναι μια αέναη αλληλεπίδραση, μια πολύπλοκη διαδικασία που σέρνεται πολλές φορές από αποφάσεις της στιγμής, έξω από κάποια βαθιά στρατηγική, όπως την εν τάχει αναλυθείσα εξέλιξη της συνεργασίας. Η ίδια όμως η ελληνική κοινωνία, οι έλληνες πολίτες, δείχνουν αυτή τη στρατηγική προς τα κόμματα, αν και δεν κατέχουν τη θεωρητική της βάση. Αλλά και το μήνυμα της επιχειρούμενης συνεργασίας των «φυλακισμένων» χωρών του Νότου για αμοιβαίο όφελος ενάντια στην άκαμπτη σκληρή πολιτική της λιτότητας των Βορείων, δεν θα ‘πρεπε να αξιοποιηθεί περισσότερο από κόμματα, κοινωνία και πολίτες; Ισως είναι όμως καιρός έστω και τώρα∙ ποτέ δεν είναι αργά για τη στρατηγική που αρχίζει με τη συνεργασία και συνεχίζεται μ’ αυτήν.
Ο κ. Σταμάτης Ν. Αλαχιώτης είναι καθηγητής Γενετικής, πρώην πρύτανης του Πανεπιστημίου Πατρών.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
