Η αδικημένη «γενιά σάντουιτς»

Πρόσφατα συνάντησα τυχαία στον δρόμο μια παλιά γνωστή. Γύρω στα 45, single, μορφωμένη, δυναμική (εξ όσων γνωρίζω) στη δουλειά της και στις διεκδικήσεις της από τη ζωή. Μου εξομολογήθηκε πόσο ταλαιπωρημένη την άφησε η πρόσφατη απώλεια των γονιών της. «Τους έχασα και τους δύο σχεδόν μέσα στον ίδιο χρόνο. Και σαν να μην έφτανε η ταλαιπωρία από τη φροντίδα τους, σαν να μην έφτανε η απώλεια (ακόμη πιο βαριά, γιατί δεν έχω κάνει δική μου οικογένεια), έχω φορτωθεί κάμποσες εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ φόρο κληρονομιάς. Αν δεις το Ε9 μου, δείχνω ζάπλουτη αλλά δεν έχω πλέον λεφτά ούτε για τσιγάρα».

Η συνάντηση μου θύμισε «το πρόβλημα που δεν έχει όνομα». Βαρέα κληροδοτήματα γονέων. Οχι μόνον εκείνων που «έφυγαν», αλλά και εκείνων που γερνούν με εσένα δίπλα, μεγάλο πια, με τα δικά σου βαρίδια και βάρη. Οσοι, μάλιστα, έχουν ταυτόχρονα και δικά τους παιδιά, αποκαλούνται σήμερα από τους ειδικούς «γενιά σάντουιτς» (ηλικιακά τοποθετούνται ανάμεσα στα 35 και τα 55), διότι υφίστανται ασφυκτική πίεση από τις ταυτόχρονες υποχρεώσεις (πρακτικές και συναισθηματικές) και προς προγόνους και προς απογόνους. Και την ίδια εποχή που εσύ τρέχεις να βρεις παιδικό σταθμό για τα δίδυμα (που απέκτησες με εξωσωματική στα 42) ή που παλεύεις με τις κυκλοθυμίες της 12χρονης κόρης σου, χρειάζεται να νοιάζεσαι και για τον 80χρονο πατέρα σου που είναι μεν θαλερός και αυτάρκης, αλλά μένει μόνος του σε προάστιο, ανεβάζει πίεση 19, και μερικές φορές, ειδικά τις τελευταίες εβδομάδες, σου φαίνεται λίγο μελαγχολικός. Το βάρος της φροντίδας, λένε οι ειδικοί, πέφτει κατά κανόνα στις κόρες. Οπως κατέδειξε σε έρευνά της τον εφετινό Αύγουστο («When Gender Trumps Everything: The Division of Parent Care Among Siblings») η Αντζελίνα Γκριγκορίεβα, υποψήφια διδάκτωρ στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου του Πρίνστον, οι θυγατέρες θα αφιερώσουν 12,3 ώρες τον μήνα στη φροντίδα ενός ηλικιωμένου γονέα, οι γιοι μετά βίας 5,6.

Το πιο μεγάλο πρόβλημα αντιμετωπίζουν, υποθέτω (έχω την τύχη να μη γνωρίζω), όσοι έχουν γονείς πολύ κατώτερους των προσδοκιών τους. Γιατί να ενδιαφέρεσαι να στρώσεις το κρεβάτι και να «φουσκώσεις» το μαξιλάρι για κάποιον που δεν ήταν ποτέ εκεί για σένα; Undeserving (=ανάξιοι) είναι η λέξη που διάβασα σε ένα αμερικανικό μπλογκ. Που δεν ασχολήθηκαν, που χειραγώγησαν, που κακοποίησαν, που αδιαφόρησαν ή που απλά δεν ήταν εκεί. Και είναι πολλοί. Το γήρας γίνεται για αυτούς το τέλειο άλλοθι. Σαν τον Αουγκούστο Πινοσέτ, που, όταν επέστρεψε το 2000 στο αεροδρόμιο του Σαντιάγο, έμοιαζε ένα άκακο, ρυτιδιασμένο ανθρωπάκι που δεν μπορούσε να σταθεί καλά καλά στα πόδια του. Ετσι, η δίκη για τα ειδεχθή εγκλήματα της νιότης του δεν έγινε, «για ανθρωπιστικούς λόγους».

Μου έρχεται στο μυαλό η πρόσφατη εκδοτική εσοδεία από σκληρές αυτοβιογραφικές μνήμες που τολμούν να ξεκαθαρίσουν λογαριασμούς με γονείς (από εκείνους τους λογαριασμούς που δεν κλείνουν ποτέ). Οπως στο βιβλίο «Το αίμα νερό» του Χάρη Βλαβιανού (εκδ. Πατάκη), με τα 45 βασανιστικά οικογενειακά «στιγμιότυπα»: «Ξυπνάς στην καμπίνα του Queen Mary και ανακαλύπτεις ότι η μητέρα σου λείπει. Περιπλανιέσαι ώρες στους δαιδαλώδεις διαδρόμους του υπερωκεάνιου και καταλήγεις να περπατάς ξυπόλυτος στο τρίτο κατάστρωμα. Τα μεγάφωνα του πλοίου επαναλαμβάνουν το όνομά σου και μερικές ακατανόητες λέξεις. Είσαι μόλις τριών…».

Τα πράγματα δεν δείχνουν καθόλου απλά για τη «γενιά σάντουιτς» (ιδιαίτερα στην Ελλάδα της κρίσης, όπου συχνά, αντί να τους βοηθάς, «ροκανίζεις» εσύ τη σύνταξη των «γέρων» –ένα 48,6% των νοικοκυριών πανελλαδικά στηρίζονται στις συντάξεις). Το πιο σκληρό είναι ότι εσύ τρέχεις με την πεζή καθημερινότητα την ώρα που ο υπέργηρος πατέρας σου κονταροχτυπιέται στην κουνιστή πολυθρόνα του με εκτυφλωτικές μνήμες ζωής (και σκιές θανάτου). Ενδεικτική, νομίζω, η επιδημία ρετρό «ποσταρισμάτων» στο Facebook. Οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες γονέων έχουν φτάσει πλέον να ανταγωνίζονται τις φωτογραφίες βρεφών με δίπλες στη γάμπα. Μάλλον «ανεβάζοντας» τη φωτογραφία της 25χρονης (καλλονής) μητρός σου με πουά κόκκινο-άσπρο μαντίλι και γυαλιά-πεταλούδα, το 1965, από τον μήνα του μέλιτος στη Ρόδο, αποφεύγεις να πας κοντά της στην κουζίνα και να της πεις όλα εκείνα που σε φοβίζουν. Η πτώση των γονιών είναι μία από τις πλέον στέρεες βεβαιότητες της ζωής. Μόνο που, κακά τα ψέματα, δεν είσαι ποτέ προετοιμασμένος για αυτήν.

*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 21 Σεπτεμβρίου 2014