Μπορεί τελικά το δημοψήφισμα στη Σκωτία να μην οδήγησε στην ανατροπή και στις απροσδιόριστες, πολιτικές και οικονομικές, παρενέργειες που φοβούνταν πολλοί, αλλά έφερε στο φως ένα παρελθόν διαιρέσεων και διχασμών που εξακολουθούν να στοιχειώνουν το παρόν και το μέλλον της Ευρώπης. Η ευρωπαϊκή ενοποίηση μπορεί να ξεκίνησε ως απάντηση στους εθνικισμούς, στις συγκρούσεις, στις ηγεμονικές τάσεις, αλλά εξακολουθεί να ταλανίζεται –πέρα από τις πολιτικές και κοινωνικές αντιφάσεις –από βαθιές πολιτισμικές, γλωσσικές διαφορές αλλά και φανερούς ή υποδόριους εθνικιστικούς πειρασμούς. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι το ευρωπαϊκό όραμα ήταν υπόθεση μιας ηγεμονεύουσας ελίτ που θεώρησε ότι το εθνικό συμφέρον των χωρών της θα υπηρετούνταν καλύτερα από μια υπερεθνική οντότητα.
Η συντριπτική πλειονότητα των πολιτών, ακόμη και όταν είχε ωφεληθεί τα μέγιστα από την ενοποίηση, δεν εκχώρησε ποτέ την εθνική της ταυτότητα εν ονόματι μιας ευρωπαϊκής. Οι παρενέργειες της οικονομικής κρίσης και η κυριαρχία ηγετών με συντηρητική νοοτροπία συνέβαλαν ακόμη περισσότερο στην αναζωπύρωση εθνικιστικών τάσεων. Με το ένα πέμπτο των 400 εκατ. ψηφοφόρων στις πρόσφατες εκλογές να επιλέγει ευρωσκεπτικιστικά ή ακροδεξιά κόμματα, είναι προφανές ότι η απόσταση των πολιτών από την Ευρώπη αυξάνεται αντί να μειώνεται. Αν συνυπολογίσουμε και τις αποσχιστικές τάσεις που συντηρούνται εδώ και χρόνια, από τους Καταλανούς μέχρι τους Φλαμανδούς, το μέλλον δεν προβλέπεται ιδιαίτερα ανέφελο.
Το δίλημμα για τις ελίτ που κυβερνούν σήμερα είναι μεγάλο. Η ευρωπαϊκή ενοποίηση αν δεν προχωρήσει θα βρίσκεται διαρκώς αντιμέτωπη με νέες κρίσεις. Την ίδια ώρα όμως είναι παγιδευμένες στα εθνικά τους ακροατήρια που αποξενωμένα από το ευρωπαϊκό γίγνεσθαι προτιμούν τη σιγουριά αυτού που ξέρουν από το άγνωστο που τους υπόσχονται. Η μόνη δημιουργική διέξοδος θα ήταν να βρεθεί μια γενιά ηγετών, όπως αυτή που έσπρωξε μπροστά την υπόθεση της ενοποίησης, για να ταρακουνήσει το σημερινό τέλμα. Ενα τέτοιο ενδεχόμενο δεν φαίνεται όμως για την ώρα στον ορίζοντα…

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ