«Μπαμπά, ανήκουμε στη μεσαία τάξη;». Είναι μια ερώτηση που έκανε η δεκάχρονη κόρη ενός φίλου στον οικονομολόγο πατέρα της. Της απάντησε καταφατικά. «Ναι, αγάπη μου, ανήκουμε». Περιγράφοντας, ωστόσο, αργότερα την αρκετά προχωρημένη απορία της κόρης του σε μια παρέα φίλων, ο ίδιος δεν ήταν αρκετά σίγουρος για το αν η απάντησή του ήταν σωστή.
Η παρέα συμπεριελάμβανε, εκτός από τον φίλο οικονομολόγο, έναν δημόσιο υπάλληλο ανώτατης εκπαίδευσης, μία αρχιτέκτονα, μία δικηγόρο και δύο γιατρούς. Θεωρητικά, όλοι θα μπορούσαν να ανήκουν στη μεσαία τάξη. Αν και δεν υπάρχει κοινά αποδεκτός ορισμός για το τι είναι μεσαία τάξη, οι περισσότεροι συντείνουν στο ότι βασικοί προσδιοριστικοί παράγοντες για την κατάταξη ή μη σε αυτή την κατηγορία είναι το ύψος του εισοδήματος, καθώς και το μορφωτικό επίπεδο. Με την απλή παραδοχή ότι στη μεσαία τάξη ανήκουν όσοι έχουν μεσαία εισοδήματα και παρόμοιο επίπεδο εκπαίδευσης, η παρέα του φίλου οικονομολόγου ξεκίνησε μια απολογιστική συζήτηση.
Ο αρχιτέκτονας της παρέας, αν και πολύ επιτυχημένος, είχε την ατυχία να μείνει άνεργος το 2013 και έχει συμπληρώσει σχεδόν έναν χρόνο ημιαπασχολούμενος. Σε μηναία βάση βγάζει περίπου 1.000 ευρώ. Η μία ιατρός, που ειδικεύεται στην αισθητική, διατηρεί δύο ξεχωριστά ιατρεία και τα πηγαίνει περίφημα. Εχει εισοδήματα άνω των 5.000 ευρώ μηναίως. Ο δεύτερος ιατρός επιχείρησε να εργαστεί σε σκανδιναβική χώρα, αλλά δεν άντεξε μακριά από την Ελλάδα και επέστρεψε, χωρίς ωστόσο να έχει ξεκινήσει να εργάζεται. Προς το παρόν συντηρείται από τις αποταμιεύσεις παρελθόντων ετών. Ο δημόσιος υπάλληλος πήρε πρόσφατα προαγωγή, αλλά χωρίς κάποιο μισθολογικό όφελος που να αντισταθμίσει τις μισθολογικές περικοπές των προηγουμένων ετών. Καθαρά λαμβάνει 1.500 ευρώ. Ο οικονομολόγος της παρέας απασχολείται ως σύμβουλος επιχειρήσεων και έχει εισοδήματα από ακίνητα. Εχει ετήσιες αποδοχές άνω των 60.000 ευρώ, ωστόσο τα τελευταία χρόνια λόγω των ακινήτων που διαθέτει καταβάλλει υψηλούς φόρους.
Από την επισκόπηση που έκανε η παρέα προέκυψε ένα παράδοξο. Ολοι αισθάνονταν πως ανήκαν στη μεσαία τάξη. Αν και σε όρους εκπαίδευσης αυτό θα μπορούσε να ισχύει, δεν ίσχυε ωστόσο σε όρους αποδοχών. Τη δεδομένη στιγμή που έγινε αυτή η συζήτηση κάποιοι δεν θα μπορούσαν να θεωρηθούν μεσαία τάξη, είτε προς τα πάνω είτε προς τα κάτω. Ο φίλος οικονομολόγος προχώρησε μάλιστα και ένα βήμα παραπέρα και, με αφορμή την απορία της κόρης του, έθεσε το ερώτημα: «Αν οι μισθοί μας ήταν προσδιοριστικοί της μόρφωσης και της ανέλιξης των παιδιών μας, ποια από αυτά θα ανήκαν μελλοντικά στη μεσαία τάξη;».
Σχεδόν χαριτολογώντας, ο ίδιος παραδέχθηκε πως, παρά την οικονομική του επιφάνεια, οι φόροι ακινήτων δεν θα του επιτρέψουν να υλοποιήσει τα όνειρα που είχε για τη μόρφωση της θυγατέρας του και πως θα πρέπει να κάνει υποχωρήσεις έναντι των αρχικών του φιλοδοξιών. Ωστόσο, θεώρησε πως το παιδί του θα ανήκει μελλοντικά στη μεσαία τάξη. Η πλαστικός χειρουργός –παρότι δεν έχει παιδιά –απάντησε πως αντικειμενικά αυτά θα ανήκαν στη μεσαία τάξη, ίσως και πάνω από αυτή. Ο δημόσιος υπάλληλος, αν και με κάποιες αμφιβολίες, ενέταξε και εκείνος τον γιο του στη μελλοντική μεσαία τάξη. Ο αρχιτέκτονας της παρέας, ο οποίος έχει δύο παιδιά, αλλά και ο προσφάτως επαναπατρισμένος γιατρός (άτεκνος) παραδέχθηκαν ότι με τις υφιστάμενες δυνατότητές τους τα παιδιά τους δεν θα μπορούσαν να εκκινήσουν από την ίδια αφετηρία με τα παιδιά των υπολοίπων.
Η μεσαία τάξη είχε δημιουργήσει ιστορικά δομές που καθιστούσαν πιο εύκολη την ένταξη κάποιων σε αυτή. Η μόρφωση (δημόσια εκπαίδευση) διασφάλιζε σε προηγούμενες γενιές αυτόματα την ένταξη στη μεσαία τάξη (το χωριατόπαιδο που σπούδαζε), αλλά αυτό πλέον δεν ισχύει. Η απόκτηση ακίνητης περιουσίας ήταν και αυτή ένα διαβατήριο υπαγωγής στη μεσαία τάξη, το οποίο σήμερα θεωρείται φορολογικό βαρίδι. Το προσδιοριστικό στοιχείο της υπαγωγής κάποιου στη μεσαία τάξη είναι πλέον μόνο το εισόδημά του και βεβαίως η ύπαρξη εργασίας. Σε μια κοινωνία όπου δικηγόροι, μηχανικοί και ιατροί στήνονται στις ουρές του ΟΑΕΔ, κανείς δεν μπορεί να μιλάει άνετα για ζώσα μεσαία τάξη.
Τα καπιταλιστικά πρότυπα της τελευταίας εικοσαετίας που καλλιέργησαν την ψευδαίσθηση ότι η κοινωνική κινητικότητα είναι εφικτή για όλους και ότι με την ίδια ευκολία που ανήκει κάποιος στη μεσαία τάξη μπορεί να ανήκει και στην ανώτερη ήταν ο βασικός λόγος της υπερχρέωσης ιδιωτών και κρατών παγκοσμίως. Το τίμημα αυτής της ψευδαίσθησης δεν το πληρώνουν μόνο όσοι την είχαν, αλλά κυρίως τα παιδιά τους.
*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 24 Αυγούστου 2014
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
