Όταν οι 5 Δήμαρχοι έκαναν την τελευταία κοινή παρουσίαση της Πρωτοβουλίας τους, διάλεξαν να εικονογραφήσουν τα διοικητικά προβλήματα και τον κυκεώνα που και ο Κάφκα θα ζήλευε μέσα από την ευρηματική διήγηση της λάμπας. Παράλληλα, όσο επισκέπτομαι γειτονιές της Αθήνας και κουβεντιάζω με Αθηναίους, καταγράφω πόσο συχνά επανέρχονται τα θέματα φωτισμού και λακκούβας. Πόσο σημαντικό είναι όμως το θέμα του φωτισμού; Είναι όσο σημαντικό το αναδεικνύουν οι ερωτήσεις και τα παράπονα των δημοτών ή ακόμη πιο πολύ;
Ασφάλεια – υγεινό περιβάλλον – καλαισθησία, το τρίπτυχο που χαρακτηρίζει μία πόλη λειτουργική και ευχάριστη για τους κατοίκους και τους επισκέπτες της. Ποιός είναι όμως ο ρόλος του φωτισμού στο τρίπτυχο αυτό και στο αστικό τοπίο;
Η διεθνής εμπειρία έχει δείξει ότι ο φωτισμός μπορεί να μεταμορφώσει ένα δημόσιο χώρο, αναδεικνύοντας κτίρια και μνημεία, ενώ παράλληλα δημιουργεί αίσθημα ασφάλειας στους κατοίκους και στους επισκέπτες μίας πόλης. Είναι εντυπωσιακό το πως σε πολλές χώρες του εξωτερικού ο σωστός φωτισμός του οδικού δικτύου, των πεζοδρόμων ή των οδών ήπιας κυκλοφορίας έχει μειώσει σημαντικά τα επίπεδα εγκληματικότητας, δημιουργώντας αίσθημα ασφάλειας στους κατοίκους. Ακόμα κι αν το κεντρικό Κράτος λοιπόν κατήργησε την Δημοτική Αστυνομία, ο σωστός φωτισμός μπορεί να συμβάλει αποτρεπτικά στην μείωση της εγκληματικότητας.
Ο σωστός φωτισμός, όπως επισημαίνουν οι ειδικοί, επιτυγχάνεται με τη χρήση φωτιστικών που καλύπτουν τις προδιαγραφές για αποφυγή ατυχημάτων, φωτορύπανσης και θάμβωσης, λειτουργώντας με εξοικονόμηση ενέργειας και λιγότερη εκπομπή ρύπων. Ο υπερβολικός φωτισμός μπορεί να δημιουργήσει θάμβωση και μείωση της δυνατότητας της όρασή μας, με αποτέλεσμα τον αυξημένο κίνδυνο πρόκλησης ατυχημάτων, λόγω της μειωμένης οπτικής αντίληψης για το περιβάλλον. Ειδικότερα, οι απότομες εναλλαγές σκοτεινών και πολύ φωτεινών σημείων, είναι πολύ επικίνδυνες, καθώς η ίριδα δεν έχει το χρόνο να προσαρμοστεί, ενώ η συνεχής αυξομείωσή της κουράζει τα μάτια. Από τη στιγμή που έχουν νομοθετηθεί τα ελάχιστα όρια φωτισμού και ομοιομορφίας, αν ο φωτισμός δεν καλύπτει τις απαιτήσεις, είναι πλέον υπόλογος ο Δήμος σε περίπτωση πρόκλησης ατυχημάτων.
Η φωτορύπανση διαταράσσει την ισορροπία του οικοσυστήματος μίας πόλης, καθώς χρειάζονται και περίοδοι σκοταδιού για την εύρυθμη λειτουργία του. Η αστική χλωρίδα και πανίδα δεν μπορούν να λειτουργήσουν με συνεχές φως αν δεν υπάρχει σκοτεινή περίοδος. Ο υπερβολικός φωτισμός, συχνός στα μεγάλα αστικά κέντρα, μπορεί να ευθύνεται σύμφωνα με τους ειδικούς για αϋπνίες και πονοκεφάλους κατά τη διάρκεια της ημέρας λόγω του ότι ο οργανισμός δεν ξεκουράζεται κατά τη διάρκεια της νύχτας. Το σκοτεινό περιβάλλον φέρνει στον οργανισμό βαθύ ύπνο και επενεργεί στην έκκριση τη μελατονίνης, απαραίτητης ορμόνης ρύθμισης των ρυθμών ύπνου – αφύπνισης η δυσλειτουργία της οποίας δημιουργεί εκτός της συνεχούς κοπώσεως και έντονη αντίδραση στις ορμόνες αναπαραγωγής.
Ειδικά στην Αθήνα τα τελευταία χρόνια ο φωτισμός ιστορικών κτιρίων στο κέντρο της πόλης τη νύχτα είχε αναβαθμίσει σημαντικά την εικόνα της, καθώς αναδείχτηκε η αρχιτεκτονική της, με αποτέλεσμα να αποκτήσει μία διαφορετική όψη τις βραδινές ώρες. Τούτη η ευχάριστη όμως αλλαγή μοιάζει να χάθηκε τα χρόνια της οικονομικής κρίσης μια και έσβησαν τα φώτα των άδειων καταστημάτων και οι σκοτεινές βιτρίνες συμβάλουν αρνητικά στην όλη εικόνα. Αργά αλλά σταθερά βλέπουμε και πάλι μια – μια τις βιτρίνες να ξαναφωτίζονται.
Ο σωστός φωτισμός βοηθά ακόμη και στη νοηματοδότηση της λειτουργίας της πόλης με τον διαφορετικό φωτισμό οδών διαμπερούς κυκλοφορίας, των εμπορικών δρόμων, του αστικού και του περιαστικού περιβάλλοντος, με την ανάδειξη του πρασίνου, επιτρέποντας την οπτική επαφή με τον ουράνιο θόλο και την δημιουργία ενός ψυχολογικά ευχάριστου περιβάλλοντος.
Η διεθνής πρακτική δείχνει πως η συμπαραγωγή δημοσίων υπηρεσιών μπορεί να χρησιμοποιηθεί και στον τομέα του αστικού φωτισμού. Σήμερα ο φωτισμός μπορεί να είναι πολύ λιγότερο ενεργοβόρος με αποτέλεσμα τη μεγάλη μείωση των εκπομπών CO2. Η εξέλιξη τη έρευνας και η τεχνολογική ανάπτυξη παρέχει την δυνατότητα φωτισμού των πόλεων με αυξομειούμενη ένταση (ανάλογα με τον κυκλοφοριακό φόρτο) μέσω της χρησιμοποίησης διόδων LED. Παράλληλα με την δυνατότητα ελέγχου της λειτουργίας από κεντρικό σημείο για την ευκολότερη και πλέον αποτελεσματική συντήρηση και τη χρήση έξυπνων δικτύων (smart – grids) μπορεί να προκύπτει για τoν Δήμο τέτοια οικονομία που να επιτρέπει την περεταίρω διεύρυνση του κοινωνικού τιμολογίου στις ευπαθέστερες οικονομικά ομάδες του πληθυσμού.
Ο σωστός αστικός φωτισμός έχει θετικές επιπτώσεις σε πολλές πτυχές της ζωής στην πόλη και γι’ αυτό πρέπει να διασφαλίζεται ως «δικαίωμα στο φως».
* Ο Αλέξανδρος Μοντιάνο, νομικός και Διεθνολόγος, είναι υποψήφιος Δημοτικός Σύμβουλος Αθηναίων με τον συνδυασμό «δικαίωμα στην πόλη».
