Για άλλη μία φορά ένα θέμα που αφορά τη μειονότητα στη Θράκη βρίσκεται στη δίνη του κυκλώνα. Για άλλη μία φορά όλοι γίνονται ειδικοί και εκφράζουν με πάθος βεβαιότητες. Για άλλη μία φορά ένα θέμα που διχάζει κεφαλαιοποιείται από τους εκατέρωθεν εθνικισμούς. Κατά τη γνώμη μου, η χειρότερη υπηρεσία προς τη μειονότητα, προς ολόκληρη την κοινωνία στη Θράκη και την ελληνική κοινωνία στο σύνολό της είναι τούτο: να γίνονται τα δύσκολα θέματα αρμονικής ένταξης συνθήματα, χάρτινο σημαιάκι και κομματικό καρφιτσάκι στο πέτο.
Για να ζήσουν αρμονικά στους κόλπους της κυρίαρχης κοινωνίας οι μειονότητες παντού στον κόσμο χρειάζεται να κατακτηθούν σχέσεις εμπιστοσύνης. Αντί γι’ αυτό όμως συνήθως η κάθε πλευρά ρίχνει το φταίξιμο της έλλειψης εμπιστοσύνης στον «άλλον» της αντίπερα όχθης. Ετσι τα χρόνια περνούν και τα προβλήματα, αντί να λύνονται, γίνονται ακόμη πιο δύσκολα. Η οικοδόμηση εμπιστοσύνης προϋποθέτει την εγκατάσταση πρακτικών διαλόγου, τη δέσμευση σε μια μακρόχρονη διαδικασία εξεύρεσης λύσεων, όπου ο καθένας θα αναλάβει την ευθύνη που του αναλογεί και θα εργαστεί προς μια κατεύθυνση αμοιβαίων συμβιβασμών, χωρίς χαμένους και κερδισμένους.
Οι μειονότητες –και προφανώς και η μειονότητα στη Θράκη –δεν μπορούν να ενταχθούν αρμονικά στην κυρίαρχη κοινωνία αν απεμπολήσουν την ταυτότητά τους. Και οι ταυτότητες στην ύστερη νεωτερικότητα που ζούμε είναι πολλαπλές, αντιφατικές και συχνά αντικρουόμενες. Εξίσου όμως δεν μπορούν να ενταχθούν αν δεν ισχυροποιηθεί η ιδιότητα του πολίτη, με όλα τα δικαιώματα και όλες τις υποχρεώσεις που αυτό συνεπάγεται.
Παντού στον κόσμο για τις κοινωνικές ομάδες που βιώνουν διχασμούς είναι απαραίτητες διαδικασίες επίλυσης των διαφορών, τόσο από πάνω προς τα κάτω με πολιτικές αποφάσεις, εξίσου όμως και από κάτω προς τα πάνω με τη συμμετοχή όλων στον διάλογο και στη διαπραγμάτευση. Στη Θράκη είναι πολλή ακόμη η δουλειά που πρέπει να γίνει και στα δύο αυτά πεδία, στο εσωτερικό της μειονότητας όσο και της πλειονότητας και παράλληλα στις μεταξύ τους σχέσεις.
Εχοντας δουλέψει πάνω από 15 χρόνια στη Θράκη με αντικείμενο τα θέματα εκπαίδευσης και ένταξης της μειονότητας, μπορώ να μιλήσω για το επίπεδο που αφορά τις από κάτω προς τα επάνω διαδικασίες και να διαβεβαιώσω τον κάθε δύσπιστο αναγνώστη ότι η εγκατάσταση πρακτικών διαλόγου μαθαίνεται από την πολύ μικρή ηλικία. Τα παιδιά μαθαίνουν να κάνουν γέφυρες ανάμεσα στις διαφορετικότητες και το πετυχαίνουν πολύ αποτελεσματικά. Αντλώντας από στοιχεία της σχολικής χρονιάς 2012-13, επτάμισι χιλιάδες παιδιά σχολικής ηλικίας (από σύνολο σχεδόν 14.000) συμμετείχαν σε μαθήματα ελληνικής γλώσσας και σε δημιουργικές δραστηριότητες που οργανώνει το Πρόγραμμα Εκπαίδευσης των Παιδιών της Μουσουλμανικής Μειονότητας στη Θράκη. Πολλοί γονείς (κυρίως μητέρες των παιδιών) μετείχαν σε μαθήματα ελληνικών που τα ζήτησαν οι ίδιες. Η γνώση της γλώσσας του τόπου όπου ζουν είναι απαραίτητη ώστε οι μειονότητες να μπορούν να έχουν φωνή.
Τα παιδιά, όταν μάλιστα βρίσκονται σε κοινές δραστηριότητες μεταξύ μειονότητας και πλειονότητας, κάνουν πράξη τη συμβίωση. Πηγαίνουν πέρα από διχαστικά στερεότυπα, οξύνουν τον αναστοχασμό και την ενσυναίσθηση. Αυτές είναι ιδιότητες που αν δεν κατακτηθούν ποτέ μειονότητα και πλειονότητα δεν θα πορευθούν δημιουργικά μαζί. Θα ήθελα να δώσω ένα πολύ εύγλωττο παράδειγμα από αυτή τη διαδικασία εκμάθησης της συμβίωσης και της συνεργασίας. Στην κατασκήνωση που γίνεται το καλοκαίρι στις όχθες του Νέστου μετέχουν παιδιά και νέοι μειονότητας και πλειονότητας μαζί. Το πρόγραμμα το καταρτίζουν μαζί εμψυχωτές επίσης μειονότητας και πλειονότητας. Πολλοί από αυτούς έχουν συμμετάσχει σε μαθήματα και δραστηριότητες του Προγράμματος όταν ήταν παιδιά. Στις κατασκηνώσεις αυτές τα παιδιά κολυμπούν, κάνουν ομαδικά παιχνίδια, ανακαλύπτουν τη φύση, φτιάχνουν κατασκευές από φυσικά υλικά, παίζουν μουσική αλλά πάνω από όλα βιώνουν τη δημιουργική συμβίωση, τη συνεργασία και τη συμμετοχή. Στο τέλος της κατασκήνωσης το κάθε παιδί φτιάχνει από μια αποχαιρετιστήρια ζωγραφιά. Ενα κοριτσάκι της μειονότητας πέντε χρόνων ζωγράφισε πρόπερσι με πολλά χρώματα γραμμές και καμπύλες που αλληλοτέμνονται. Οταν τη ρώτησαν τι δείχνει η ζωγραφιά, απάντησε: «Το όλον».
Συμπέρασμα: Η ενδυνάμωση της μειονότητας, η χειραφέτησή της από τους εκατέρωθεν εθνικισμούς, η οικοδόμηση της εμπιστοσύνης και η αξιοποίηση των διαφορών είναι ο μόνος δρόμος που εξασφαλίζει το δημιουργικό μέλλον της Θράκης. Αυτό είναι έργο που δεν μπορεί να το κάνει ούτε η μειονότητα ούτε η πλειονότητα μόνη της. Είναι ένας χορός που χορεύεται από δύο.
Η κυρία Θάλεια Δραγώνα είναι καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
