Η πολιτική των αξιών

Η πολιτική θεωρείται τέχνη συγκερασμού συμφερόντων: όλα τα συμφέροντα μπαίνουν σε μία πολιτική ζυγαριά που καθορίζει τις τελικές αποφάσεις. Οι βασικοί παίκτες στη δημοκρατία διεκδικούν να αποκτήσουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερο βάρος σε αυτή την πολιτική ζυγαριά.

Από τη μία πλευρά, ο ψηφοφόρος. Αγωνιά για την τσέπη του. Θέλει να αποκαταστήσει το παιδί του. Θέλει να χρεοκοπήσει ο γείτονας για να αγοράσει την επιχείρησή του τζάμπα. Θέλει να επισκευαστεί η λακκούβα στο δρόμο που μένει. Η αποθέωση του μικροπολιτικού συμφέροντος.

Από την άλλη πλευρά, οι κοινωνικές ομάδες. Οι πλούσιοι και οι φτωχοί. Οι νέοι και οι γέροι. Οι επαγγελματικές κλίκες. Οι άνεργοι. Συλλογικά συμφέροντα που μπαίνουν στο τραπέζι, ομάδες που πιέζουν, και, ακόμη περισσότερο, ομάδες που δεν δέχονται νέα μέτρα.

Πάνω από τις κοινωνικές ομάδες, τα κόμματα. Μηχανισμοί εξουσίας. Υπηρέτες των υπαλλήλων τους και των ψηφοφόρων τους. Συχνά το συμφέρον τους ταυτίζεται με αυτό της πατρίδας, κάποιες φορές είναι τελείως αντίθετο.

Πάνω από τα κόμματα, οι αρχηγοί. Πότε ενδιαφέρονται για τον κόσμο πότε για την καρέκλα τους. Αλίμονο για τη χώρα αν οι στρατηγικές τους υπηρετούν την αλαζονεία ή τον εγωισμό τους.

Οι αποφάσεις τελικά λαμβάνονται μέσα σε αυτό τον αχταρμά συμφερόντων. Κανείς δεν ξέρει με ποιό τρόπο. Πότε έχουν σκοπό να υπηρετήσουν τον μεμονωμένο ψηφοφόρο, πότε τις συγκεκριμένες ομάδες, πότε τα κόμματα, πότε το προσωπικό συμφέρον του ηγέτη. Είναι σχεδόν αδύνατο κάποιος να διαγνώσει τί ακριβώς έχει συμβεί. Άλλωστε, η πλειοψηφία των αποφάσεων καλύπτεται από ένα ιδεολογικό μανδύα υπέρ της χώρας ή του συλλογικού συμφέροντος.

Τι να κάνουμε, θα μου πείτε, πάντα έτσι ήταν, πάντα έτσι θα είναι η πολιτική. Κι όμως, δεν χρειάζεται να είναι έτσι.

Πέρα από την πολιτική των συμφερόντων υπάρχει και η πολιτική των αξιών. Δεν αναφέρομαι σε γενικόλογες διακηρύξεις υπέρ της δημοκρατίας και της ελευθερίας, μιλάω για ουσιαστική εφαρμογή αξιών και αρχών. Πολλοί είναι στα χαρτιά υπέρ των αξιών, στην πράξη όμως βάζουν νερό στο κρασί τους.

Για παράδειγμα, πολλοί είναι υπέρ της ισότητας δίχως να υποστηρίζουν το γάμο των ομοφυλοφίλων. Πολλοί είναι υπέρ της αξιοκρατίας δίχως να υποστηρίζουν ότι κάθε πρόσληψη στο δημόσιο πρέπει να γίνεται μέσα από το ΑΣΕΠ, από τη θέση ενός υπαλλήλου μερικής απασχόλησης μέχρι αυτή του πρώτου σύμβουλου του πρωθυπουργού. Πολλοί είναι υπέρ της αξιολόγησης, δίχως να δέχονται το ενδεχόμενο απολύσεων. Πολλοί είναι υπέρ του περιβάλλοντος, χωρίς να θέτουν ένα ελάχιστο όριο πρασίνου στις πόλεις.

Εντός συγκεκριμένων κατευθυντηρίων γραμμών, υπάρχει άπειρο περιθώριο υλοποίησης πολιτικών που θα διαμορφωθούν με βάση τα συμφέροντα των εμπλεκομένων πλευρών. Ας υπάρξουν όμως αυτές οι 4-5 βασικές γραμμές που θα είναι ανεξάρτητες από αυτά τα συμφέροντα. Η δέσμευση σε αυτές θα μας απαλλάξει από το συνονθύλευμα συμφερόντων που καταδικάζει σε μία πολιτική χωρίς όραμα.

Μήπως τα νεότερα κόμματα προσφέρουν τέτοιες αρχές; Μάλλον όχι. Απευθύνονται στους εν δυνάμει ψηφοφόρους τους με την υπόσχεση ότι θα τους εντάξουν σε ένα πολιτικό σύστημα που τους απέκλειε στο παρελθόν. Παράλληλα, όμως, θα αποκλείσουν τους υπολοίπους. Ο ΣΥΡΙΖΑ, για παράδειγμα, ισχυρίζεται ότι θα σπάσει το κατεστημένο, αλλά μόνο για να δημιουργήσει το δικό του σύστημα εξουσίας.

Η Χρυσή Αυγή καλεί ψηφοφόρους να ενταχθούν στη δική τους ομάδα συνήθως για να ξυλοφορτώσουν από κοινού τις άλλες ομάδες. Ακόμη και το νεοσύστατο Ποτάμι προσφέρει θέση στους α-πολιτικούς φερέλπιδες εργαζόμενους με την υπόσχεση ότι θα διώξει τους πολιτικούς.

Αναρωτιέμαι, σε περίπτωση που τελικά τα στελέχη του Ποταμιού καταφέρουν να γίνουν πολιτικοί, αν θα ακολουθήσει ένας νεοσύστατος «Χείμαρρος» που θα τους σαρώσει στην επόμενη εκλογική αναμέτρηση με την ίδια ακριβώς υπόσχεση.

Μέσα στα νέα κόμματα που βγαίνουν δήθεν για να υπερασπιστούν το νέο, ας ελπίσουμε ότι θα παρουσιαστεί ένα κόμμα που δεν θα υποσχεθεί να υπερασπιστεί συγκεκριμένα συμφέροντα. Ας δεσμευτεί σε κάποιες βασικές αξίες και, το κυριότερο, ας τις εξειδικεύσει σε συγκεκριμένα μέτρα. Η υλοποίησή τους θα πρέπει να είναι ανεξάρτητη από τα όποια συμφέροντα θα προσβληθούν.

Μπορεί έτσι να μην έχουμε απαραίτητα το μισθό που μας συμφέρει αλλά θα έχουμε το μισθό που μας αξίζει. Μπορεί να αναγκαστούμε να απεμπολήσουμε κάποια προνόμια αλλά έτσι ίσως αντισταθούμε στις διακρίσεις στη βάση της φυλής, του φύλου, των σεξουαλικών προτιμήσεων ή της σωματικής αρτιότητας. Μπορεί να κινδυνέψει κάποια ιδιοκτησία μας με απαλλοτρίωση αλλά ίσως ο κίνδυνος αξίζει σε μία ευρύτερη προσπάθεια να προστατευτεί το περιβάλλον.