Βιβλιοφιλία

Εφτασε τις προάλλες ένα γενναιόδωρο πεσκέσι από τις εκδόσεις Πατάκη «τιμής ένεκεν»: πέντε φρέσκα βιβλία, ερεθιστικά στο περιεχόμενο και καλαίσθητα στην εμφάνιση, μεταφρασμένα με προσοχή και φροντίδα: γαλλόφωνα τα τρία, γερμανόφωνο το μεσαίο, αγγλόφωνο το τρίτο. Αρχαιόφιλα τα τρία, καθένα με τον τρόπο του, σύμμεικτα ποιητικό το δεύτερο, επιστολογραφικό το τρίτο. Πρόσφορα και τα πέντε για νυκτόβια ανάγνωση. Τα αναφέρω με βάση τα εξώφυλλα στοιχεία τους, αρχίζοντας από τα αρχαιόφιλα.

Προέχει η Jacqueline de Romilly με το μεστό δοκίμιό της υπό τον τίτλο Τι πιστεύω, συνταγμένο το 1974, μεταθανάτια δημοσιευμένο το 2012, σε μετάφραση Σώτης Τριανταφύλλου –πρόκειται για βιωμένο «σύμβολο πίστεως» στην ελληνική αρχαιότητα. Μεσολαβεί η Οδύσσεια του Jean-Pierre Vernant, απογραφή διάλεξης που έγινε στις 23 Οκτωβρίου του 2006 στο Λύκειο Λε Κορμπυζιέ: η μετάφραση, ο πρόλογος, οι υποσημειώσεις και τα ενδεικτικά οδυσσειακά παραθέματα, σε νεοελληνική απόδοση του Ζήσιμου Σίδερη, οφείλονται στη Γεωργία Ζακόπουλου. Το τρίτο αρχαιόφιλο πόνημα, του Αυστραλού Ντέιβιντ Μάλουφ, συστήνεται ως μυθιστόρημα και επιγράφεται Λύτρα, διασκευάζοντας (ατυχώς σε τρόπο λυρικό) τα δρώμενα της εικοστής τέταρτης ιλιαδικής ραψωδίας –εκδόθηκε στο Σίδνεϊ το 2009 και μεταφράστηκε από τη Χίλντα Παπαδημητρίου. Τα άλλα δύο έχουν κοινό παρονομαστή την αναφορά τους (άμεση τη μία φορά, έμμεση την άλλη) στη γερμανική λογοτεχνία και κουλτούρα.

Το ένα διασταυρώνει ποιήματα και τραγούδια των Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε και Χάινριχ Χάινε, μεταφρασμένα από τη Λένια Ζαφειροπούλου. Η δίγλωσση έκδοση συνοδεύεται από CD που θησαυρίζει έντεχνα τραγούδια διάσημων συνθετών βασισμένα σε ποιήματα των δύο ποιητών. Για την ανθολόγηση, την εισαγωγή και τη μετάφραση ευθύνεται η ποιήτρια και μουσικός Λένια Ζαφειροπούλου.

Το άλλο βιβλίο της σειράς (λιτό σε όγκο και μικρόσχημο, αποκαλυπτικό όμως σε γενναίο στοχασμό και ακέραιο ήθος) τιτλοφορείται Γράμματα σ’ έναν φίλο Γερμανό και οφείλεται στον ανεπανάληπτο Αλμπέρ Καμύ. Τα περιεχόμενα γράμματα χρονολογούνται επακριβώς: το πρώτο είναι γραμμένο τον Ιούλιο του 1943, το δεύτερο τον Δεκέμβριο του 1943, το τρίτο τον Απρίλιο του 1944, το τέταρτο τον Ιούλιο του 1944 –η πρώτη έκδοσή τους είδε το φως της δημοσιότητας το 1945. Η μετάφρασή τους ανήκει στις Νίκη Καρακίτσου-Douge και Μαρία Κασαμπάλογλου-Roblin. Δική τους συνεισφορά είναι οι προμετωπίδες από τον Πασκάλ και τον Ομπερμαν, ο «Πρόλογος στην ιταλική έκδοση» και η Εργογραφία. Εδώ όμως υποχωρώ αφήνοντας να μιλήσουν απευθείας όσα παραθέματα χωρούν στον υπόλοιπο χώρο.

Παράθεμα από τον Πρόλογο: «Δεν μπορώ να αφήσω να τυπωθούν εκ νέου αυτές οι σελίδες χωρίς να πω τι ακριβώς αντιπροσωπεύουν. Γράφτηκαν και δημοσιεύτηκαν παράνομα. Σκοπός τους ήταν να ρίξουν λίγο φως στον αγώνα που κάναμε στα τυφλά και με αυτόν τον τρόπο να τον καταστήσουν πιο αποτελεσματικό. […] Θα ήθελα μόνο να προλάβω μια παρεξήγηση: όταν ο συγγραφέας αυτών των γραμμάτων λέει «εσείς» δεν εννοεί «εσείς οι Γερμανοί» αλλά «εσείς οι ναζί» και όταν λέει «εμείς», αυτό δεν σημαίνει πάντα «εμείς οι Γάλλοι» αλλά «εμείς οι ελεύθεροι Ευρωπαίοι» –αντιπαραθέτω δύο στάσεις, όχι δύο έθνη».

Παράθεμα από το πρώτο γράμμα: «Δεν πίστεψα ποτέ ότι η δύναμη της αλήθειας συνίσταται στην ίδια την αλήθεια. Είναι όμως πολύ σημαντικό να ξέρουμε ότι, με ίση ενέργεια, η αλήθεια υπερισχύει του ψέματος». Παράθεμα από το δεύτερο γράμμα: «Οσο έχω ακόμη τη δυνατότητα, θέλω να κάνω για τη φιλία το μόνο πράγμα που μπορούμε να κάνουμε για μια φιλία που πλησιάζει στο τέλος της: επιδιώκω να την κάνω ξεκάθαρη».

Παράθεμα από το τρίτο γράμμα: «Οσο για την ιδέα της Ευρώπης, αυτήν την αρπάξατε απ’ τους καλύτερους ανάμεσά μας για να της δώσετε το σκανδαλώδες νόημα που επιλέξατε. […] Μιλάτε για την Ευρώπη, με τη διαφορά όμως ότι η Ευρώπη για σας αποτελεί μια ιδιοκτησία, ενώ εμείς αισθανόμαστε εξαρτημένοι από αυτήν. Αρχίσατε να μιλάτε έτσι για την Ευρώπη από τη μέρα που χάσατε την Αφρική».

Και το τελευταίο παράθεμα από το τέταρτο γράμμα: «Ποτέ δεν πιστέψατε στο νόημα αυτού του κόσμου και έτσι φτάσατε στο συμπέρασμα ότι όλα ήταν ισοδύναμα και ότι το καλό και το κακό ορίζονταν σύμφωνα με τη θέληση του καθενός. […] Επειδή κάνατε την απελπισία σας μεθύσι […] δεχτήκατε να καταστρέψετε τα έργα του ανθρώπου […]. Εγώ, μια και αρνιόμουν να παραδεχτώ αυτήν την απελπισία και αυτόν τον τυραννισμένο κοσμο, ήθελα μόνον να ξαναβρούν οι άνθρωποι την αλληλεγγύη τους για να ξεκινήσουν τον αγώνα τους ενάντια στην παράλογη μοίρα τους». Αυτά στον καιρό τους. Στον καιρό μας;